Antoine de Kom: “Herdenken is vorm van verdringen”
door Otti Thomas
Amsterdam – De verwerking van het slavernijverleden vertoont veel overeenkomsten met de verwerking door de daders en slachtoffer van zware misdrijven. Herdenken, zoals volgende week
in Amsterdam, lost weinig op. Ondanks deze verontrustende conclusie liet forensisch psychiater Antoine de Kom zijn toehoorders afgelopen vrijdag toch opgewekt naar huis gaan. De Kom was uitgenodigd voor de Cola Debrotlezing, die elke twee jaar georganiseerd wordt door de werkgroep Caraïbische Letteren, onderdeel van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. In het jaar dat de afschaffing van de slavernij grootst wordt herdacht was de slavernij het toepasselijke thema.
“Ik ben ervan overtuigd dat de lezing zal bijdragen tot nieuwe inzichten,” zei Joan Ferrier, voorzitter van de Stichting Herdenking Slavernijverleden 2013, die de lezing mede organiseerde.
“Ik onderzocht jarenlang de verdachten van zware zaken, dus ernstige misdrijven. Slavernij, een misdaad tegen de menselijkheid, is daar een voorbeeld van,” aldus De Kom, kleinzoon van de Surinaamse verzetsheld en schrijver Anton de Kom. Op licht ironische wijze en op zoek naar aanwijzingen, legde hij in zijn toespraak tal van verbanden tussen zijn werk en de slavernij. Bijvoorbeeld in de verwerking van een trauma door de daders en nazaten van daders, die de mogelijkheid hebben om hun daden te negeren, te wijzen op verzachtende omstandigheden of zich superieur te voelen. “Erger is dat de meester de slavernij en de afschaffing daarvan gaat herdenken. Herdenken is een vorm van verdringen. Want met de herdenking wordt de slavernij één dag der vrijheden. Eén dag in het jaar en verder basta,” aldus De Kom. Ontwikkelingshulp omschreef hij als extraatje van een suikeroom, in dit geval de dader, die bang is dat zijn moraal in twijfel wordt getrokken. ”Tegenwoordig zou je spreken van een afkoopregeling.”
Seks
Ook de slachtoffers staan voor een keuze, die verband houden met zware misdrijven. Er is de mogelijkheid van verzet of van onderwerping, waarbij slavinnen nog konden proberen door seks invloed uit te oefenen op hun meester, zei De Kom. De nauwe relatie tussen macht en seksualiteit in de slaventijd doen hem denken aan de verkrachtingszaken die hij in zijn werk tegenkomt. “Als je je onderwerpt, dan leidt dat tot een heleboel narigheid. Je neemt de gewoontes, het denken, de gevoelens en het gedrag van de meester ten dele over. En daarmee raak je jezelf deels kwijt. Het is de vervorming van je identiteit, dat wat je in het diepst van je wezen bent.” Voor de nazaten van de slachtoffers is er de mogelijkheid om zich vast te grijpen aan hun cultuur, het enige bezit dat uiteindelijk overblijft.
De Kom nam geen genoegen met zijn analyse, omdat het de problematiek niet oplost en hij bovendien had beloofd zijn toehoorders opgewekt naar huis te laten gaan. “Uit ervaring weet ik dat als er na onderzoek een impasse lijkt te ontstaan, je dan niet genoeg naar jezelf hebt gekeken. Het wordt tijd dat ik dat doe. Ik ben een nazaat van dader en slachtoffer. Steeds meer mensen zijn dat. We kunnen ons voordeel doen met het feit dat de meester wit is en de dader zwart,” zei hij. “Mijn grootvader heeft intuïtief voor kleurvermenging gezorgd en daarmee voor een nieuwe verhouding waarin meester en slaaf onlosmakelijk aan elkaar zijn verbonden,” aldus De Kom.
Cruciaal is dat de symboliek verandert. De associatie die mensen hebben bij de kleuren als zwart en wit, maar ook bij naaktheid. De Kom verwees hiermee naar het verzet bij de onthulling van het naaktbeeld van zijn opa op het Anton de Kom Plein in Amsterdam. “Het zal je maar gebeuren dat je blote opa op het NOS journaal wordt aangekleed.” Tegenstanders vonden dat de naaktheid een verwijzing was naar de slavernij, maar die associatie is er niet bij strippers of streakers. “De werkelijkheid is niet wat ze is, maar wat ze betekent voor de mensen. Mensen vormen de wereld en kunnen hem ook weer omvormen,” aldus De Kom.
De Cola Debrotlezing wordt volgend op de publicatie in het Hollandsch Maandblad in zijn geheel op de website van de Caribische Letteren: http://caraibischeletteren.blogspot.nl/
[uit Amigoe, 26 juni 2013]
RSS
Facebook
Twitter
