Albert Helman: Een geboren dwarsligger
door Norma Montulet
Een monumentale biografie, 863 pagina’s. Gebonden en met leeslint. Dit moet dus wel hét standaardwerk zijn over Albert Helman. Of liever gezegd over Lodewijk Alphonsus Maria Lichtveld, zoals Helman eigenlijk heet. En de moed zonk mij in de schoenen. Ik hou niet zo van monumentale biografieën. Een biografie moet gelezen worden als een leesboek of in ieder geval als een goed geschreven geschiedenisboek en bij een biografie van deze omvang denk je eerder aan een encyclopedie. Alsof de biograaf achter zijn laptop ging zitten, en dacht: ‘Alles wat ik weet over Albert Helman is dit!’
Helman spreekt, op Curaçao, 1946. Collectie Literatuurmuseum, Den Haag
Vervolgens begon te typen, het aan de lezer overlatend om daar dan de kern van een leven uit te halen. Iets wat toch eigenlijk de taak van de biograaf is. Jan Romein schreef in De Biografie in 1946 dat in 200 pagina’s de essentie van een leven is te vatten. En ook Hermione Lee plaatst in Biography: a very short introduction haar vraagtekens bij de lengte van sommige biografieën.
Toen ik dan ook begon te lezen leek mijn angst bewaarheid te worden. Van Kempen vertelt zijn verhaal chronologisch en begint dus met de geboorte en de jeugd van Albert Helman. Natuurlijk komen ook voorouders aan bod, de ene tante na de andere oom verschijnt en verdwijnt. Wat dat allemaal met ‘onze’ Albert Helman te maken heeft, en wie nu ook al weer wie was in deze wirwar van namen, mag je als lezer zelf uitzoeken.
Maar dat duurt eigenlijk maar één hoofdstuk. Daarna duikt de lezer met vliegende vaart in het leven van Helman zelf. Deze vertrekt op z’n 18e naar het thuisland en stort zich met een enorme wilskracht en passie in het – katholieke – culturele en maatschappelijke leven. Aanvankelijk verwerft hij vooral bekendheid als musicus en muziekrecensent. Hij neemt al snel een belangrijke plaats in in het Nederlandse muziekleven van die tijd en hij trouwt, als was het om dat te onderstrepen, met een nicht van de beroemde dirigent Willem Mengelberg. We schrijven dan eind jaren ’20 en begin jaren ’30. De crisis komt eraan. Hoewel Helman als jongeman nog in Nederland het beroemde Klein Seminarie Rolduc in Roermond heeft bezocht, valt hij nu van zijn geloof. Hij begint romans te schrijven en zijn meest beroemde werk, De stille plantage, verschijnt rond deze tijd. Eind jaren ’30 vecht hij mee in de Spaanse burgeroorlog. Nadat hij Spanje ontvlucht, komt hij terug in Nederland waar hij, als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, resoluut voor het verzet kiest. Na de oorlog raakt hij in de Surinaamse politiek verzeild. Hij wordt minister maar moet in ’51 aftreden. Hij wordt vervolgens diplomaat in de Verenigde Staten. En als hij dan hij met een welverdiend pensioen gaat, verhuist hij naar Tobago. Hij sterft ten slotte in Nederland, in Amsterdam. Op 92-jarige leeftijd.
Legitimatiebewijs van Lou Lichtveld (Helman) als lid van de Groote Adviescommissie der Illegaliteit (Literatuurmuseum Den Haag).
De titel van de biografie luidt: Rusteloos en overal. En dat is een goed gekozen titel. Want Helman wás rusteloos en hij was ook overal. Het is tamelijk verbijsterend om zijn reizen en avonturen te volgen: van Suriname naar Nederland en weerom, om vervolgens in – onder andere – Amerika, Afrika, Italië, Zwitserland en Mexico terecht te komen. Helman was geen gemakkelijk mens. Hij heeft veel beroemde mensen ontmoet, onder andere Hendrik Marsman, Joris Ivens, George Orwell en Yeduhi Menuhin, en met bijna iedereen die hij ontmoette – bekenden en onbekenden – heeft hij ruzie gehad. Hij zei wat hem voor de mond kwam en had weinig geduld met andere mensen of met andere meningen. Zijn huwelijk betekende niet veel voor hem en hij had zeer veel relaties met andere vrouwen. Helman was ook zeker niet vrij te pleiten van enige vorm van misogynie. Misschien omdat hij in zijn jeugd omringd werd door zeer sterke vrouwen?
Helman is een van de vele vergeten schrijvers. Alleen De stille plantage is nog verkrijgbaar en De laaiende stilte is als ebook verschenen. Is dat terecht? Van Kempen laat dat een beetje in het midden. Hij vindt wel dat Helman ondergewaardeerd wordt, maar beschrijft ook helder dat Helman veel te veel dingen tegelijk deed om ergens in uit te blinken en dat zelfkritiek niet zijn sterkste punt was.
Is de biografie te dik? Ja, toch wel een beetje. Er had wat mij betreft wel een pagina of honderd geschrapt kunnen worden, maar dat laat onverlet dat Van Kempen een duidelijk en evenwichtig licht laat schijnen op deze markante persoonlijkheid, waarbij hij tegelijkertijd een boeiend beeld geeft van de twintigste eeuw. Ik gun elke ‘vergeten schrijver’ zo’n biograaf.
Rusteloos en overal. Het leven van Albert Helman
Michiel van Kempen
Uitgeverij In De Knipscheer
ISBN 9789062659258
Verschenen juni 2016
[overgenomen van Biografieportaal, 12 december 2016]
RSS
Facebook
Twitter
