Facultatief Chinees onderwijs in Suriname
door William L. Man A Hing
Na afloop van de Tweede Wereldoorlog verkeerde ook in Suriname bij alle bewoners een grote mate opluchting en een algehele jubelsfeer. Door een zekere homogeniteit was de saamhorigheid en een solidariteitsgevoel in de Chinese kolonie sterker geworden. Voor de jongeren werden twee Chinese scholen in Paramaribo opgericht: de Fa Tjauw Chinese school en de Chung Fa Chinese school.
Aan de Domineestraat werd op het complex van de Chinese Handelsvereniging Fa Tjauw Song Foei (1) een eerste school opgericht met onderricht in de Hakka-taal.(2) De school bestond aanvankelijk uit vier klassen. Het lesmateriaal voor deze instelling, zo herinner ik me, was afkomstig uit Singapore.
Dit aanvullend onderwijs werd drie keer in de week aangeboden: op de maandagen, woensdagen en vrijdagen, telkens van drie uur tot vijf uur in de namiddag. De lestijd werd gekozen met inachtneming van de tijd van het reguliere onderwijs dat tot een uur in de middag fungeerde.
Om de toegang zo algemeen mogelijk te houden werden geen voorwaarden gesteld aan de toelating en werd het schoolgeld laag gehouden.
De leerkrachten bestonden uit enthousiaste vrijwilligers die met enige uitzondering niet als zodanig waren opgeleid. Hun was de zware en ondankbare taak toebedeeld om jonge “lai-aps” (3) met de beginselen van de Chinese schrijftaal en cultuur vertrouwd te maken. Het niveau was basaal met een hogere klasse voor ouderen en gevorderden.
Om de toegang zo algemeen mogelijk te houden werden geen voorwaarden gesteld aan de toelating en werd het schoolgeld laag gehouden.
Aan de groep van enthousiaste leerkrachten en medewerkers is nooit enige aandacht besteed, noch dank uitgebracht voor hun belangeloze inspanningen. Ondanks alle pogingen konden nog niet alle namen van het onderwijzend personeel worden achterhaald.
Dat de Chinese gemeenschap van om en nabij vijfduizend zielen enkele decennia lang twee scholen voor onderwijs in het Chinees kon exploiteren uit eigen middelen is ook louter te danken aan de onbaatzuchtige inzet van haar gemotiveerde leden.
De lijsten van de vaak tijdelijke leerkrachten zijn opgesteld onder voorbehoud van volledigheid.
Fa Tjauw Chinese school
In de beginfase zou het aantal leerlingen, meisjes en jongens van alle leeftijden, tussen de 100 en 200 hebben bedragen. Het lesmateriaal voor deze instelling, zo herinner ik me, was afkomstig uit Singapore. Door gebrek aan middelen en het afnemende aantal studenten werd de school vermoedelijk in de loop van de zestiger jaren opgeheven. De hier vermelde namen en gegevens van de leerkrachten zijn opgetekend aan de hand van eigen herinneringen en aangevuld met info van oud-leerlingen.
Lerarencorps
1. Chang Ting Ying, Taiwan✝︎; [ 張 挺 英 / Zhang Ting Ying]
Deze had voor de Tweede Wereldoorlog gestudeerd aan de JiNan Universiteit in Shanghai. (4) Voor zijn vestiging in Suriname was hij leraar geweest in Malaysia. Hij zou als tolk zijn opgetreden bij het verhoor van de Chinese bemanning van het duitse s.s. Goslar dat door de kapitein tot zinken werd gebracht in de Surinamerivier aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Na een werkzaam leven in de handel vestigde hij zich met zijn gezin in de zestiger jaren op Taiwan alwaar hij in een overheidsfunctie werd benoemd.
Lit.: William Man A Hing, ‘Surinaamse-Chinezen: zoektocht naar voorouders en repatrianten’, in Caraïbisch Uitzicht, 20-2-2023, klik hier.
2. Cho Chia Yuen, Paramaribo✝︎; [ 卓 家 原 / Zhuo Jia Yuan]
Deze was aanvankelijk fotograaf en ondernemer. Voorts was hij werkzaam voor het nieuws- en dagblad Lam Foeng. Hij koos voor een niet-Chinese plaatselijke partner. De naam Cho ChiaYuen is in Nederland geregistreerd bij 17 personen. (NFB, 2007).
3. Chung Meeuw Huen, Nederland✝︎; [ 張 茂 勳 / Zhang Mao Xun]
Hij was vermoedelijk goed opgeleid en plaatselijk actief in de handel. Verder kon goed kalligraferen en werd hij in Suriname en later in Nederland (Amsterdam) veelvuldig gevraagd voor het schrijven van naamborden en plakkaten. Hij koos hij voor een niet-Chinese plaatselijke levenspartner en vestigde zich vervolgens met zijn gezin in Amsterdam.
Vermeldenswaard is dat hij op speciaal verzoek van de auteur in 1956 diens naamstempel heeft gesneden die vervaardigd werd in twee soorten (aan elkaar gelijmd) hout.
Bij een onderzoek in het bestand van het StadsArchief van Amsterdam is ten name van Chung Meeuw Huen de volgende documentatie aangetroffen:
– archiefkaart no. 30238 /1363, met geboortedatum: 15 juni 1894;
– archiefkaart no. 30238 / 154, met geboortedatum: 22 juni 1895.
4. Fung, G., Paramaribo✝︎; [ 洪 振 勳 / Hong Zhen Xun]
Deze was zoon van een immigrant en van de Afro-Surinaamse: Johanna Henriette Elstak, 3 mei 1884 – 7 augustus 1913, Paramaribo. Hij werd naar China gezonden waar hij een schoolopleiding ontving. Na terugkeer huwde hij Sophie J.J.M. Lichtveld, een jongere zus van Albert Helman. Na een jarenlang verblijf op Taiwan waar hij zakenman was en daarnaast in een adviserende functie werkzaam was voor de Chinese overheid. In de loop van 1993 (?) keerde hij terug naar Suriname.
Lit.: William Man A Hing, ‘Sranan Roots. “George Eduard Fung-A-Jou alias Blakka sneesie.”’ In: Wi Rutu, no. 8 / 1, 21- 29. Met foto’s in: Caraibisch Uitzicht, 25 juni 2019.
5. Ho Ting Yuen, Nederland✝︎; [ 何 廷 元 / He TingYuan]
Deze was naast zijn leraarschap ook werkzaam als redacteur van de dag- en nieuwsbladen Lam Foeng en De Vrijheid. Ook ging hij met Lie A Fo later over naar de Chung Fa school.
Hij vestigde zich met gezin op latere leeftijd in Nederland.
De naam Ho Ting Yuen is in Nederland geregistreerd bij minder dan 5 personen (NFB, 2007).
6. Lie A Fo, Paramaribo✝︎; [ 李 融 和 / Li Rong He]
Deze was naast zijn leraarschap de langszittende redacteur van de dag- en nieuwsbladen Lam Foeng en De Vrijheid.
Door de publicatie van de nieuwe krant De Vrijheid verhuisde hij naar het complex van de Vereniging Chung Fa Foei Kon en kon hij ook werkzaam zijn op de Chung Fa school.
Hij koos voor een niet-Chinese plaatselijke levenspartner.
Zijn zoon John Lie A Fo is bekend als beeldend kunstenaar.
De naam Lie A Fo is in Nederland geregistreerd bij minder dan 5 personen (NFB, 2007).
7. Tjang A Fa, Paramaribo ✝︎; [ 鄭亞華 – 羅冠英 ].
Deze was een van de weinige vrouwelijke leraren van de school.
8. Tjin A Kiet, J., Hong Kong✝︎; [ 曽 亞 吉 / Ceng Ah Ji]
Deze was bekend als Jasper. Hij was korte tijd verbonden aan de school en vertrok naar Hong Kong;
De naam Tjin A Kiet is in Nederland geregistreerd bij minder dan 5 personen en als variant Tjin-A-Kiet eveneens bij minder 5 personen (NFB, 2007).
9. Tjoen Ma Joen, Paramaribo✝︎; [ 鐘 馬 雲 / Zhong Ma Yun]
Deze was actief in de handel en eveneens werkzaam voor het dagblad Lam Foeng. Verder was hij een bekende basketballer.
10. Tseng, Hsien Sheng (5): meer bekend als Tjin Loek Jie, 曽 六 如 / Ceng Liu Ru], Nederland✝︎.
Hij was als fotograaf gevestigd met een eigen studio Kong Min aan de Domineestraat waarvoor hij grote achtergrond panelen in kleuren schilderde. Verder was hij eveneens werkzaam voor het dag- en nieuwsblad Lam Foeng. Hij moet muzikaal zijn geweest. Als partner had hij voor een niet-Chinese plaatselijke echtgenote gekozen.
Met Tjin Loek Jie heb ik nog in een toneelstuk opgetreden. Hij vestigde zich met gezin ten slotte in Nederland.
Tjin Loek Jie wordt vermeld als Tseng Hsien Sheng: [曾 勝 生 / Cen ShengSheng] in Kong NgieTong Sang Gedenkboek, 1980: 182.
De naam Tjin Loek Jie is in Nederland geregistreerd bij de Nederlandse FamilienamenBank, 2007: bij < 5 (minder dan) vijf personen.
Ook vermeld onder de naam Tjin A Loek van Fotostudio Kong Min bij Zijlmans & Enser (2002:175).
Chung Fa Chinese school
Een tweede school werd opgericht werd door de vereniging Chung Fa Foei Kon op haar gebouwencomplex aan de Keizerstraat. (6) Voor deze school was het lesmateriaal afkomstig uit Taiwan.
Leerkrachten aan deze school waren onder anderen:
– Mw. Ann Hew: [丘 瑞 香 / Qiu RuiXiang];
– Chu Soei Sew: [ 朱 水秀/ Zhu Sui Xiu]
– Jong Chin Mei: [楊 成 美 / Yang Cheng Mei];
– Jong Chin Tjong: [ 楊 成 章 / Yang Cheng Zhang];
– Tjin Foek Jie: [ 曾福 如 / Ceng Fu Ru];
– Tjin Tsoen Lim: [曾 春 林 / Ceng Chun Lin].
Verschillende van deze leerkrachten zijn niet meer onder ons.
Where have all the flowers gone? (7)
Er is nauwelijks enige documentatie bewaard gebleven van deze twee Chinese scholen.
Een interviewronde langs verschillende oud-leerlingen van beide scholen leverde een aantal verrassende resultaten op voor wat betreft het verloop en de samenstelling van het onderwijzend personeel.
In mijn collectie bevindt zich een overzichtsfoto (1945 -1947?) van de Fa Tjauw Chinese school van vertegenwoordigers van de verschillende klassen die een gemengde samenstelling kenden. De personen op de foto kunnen tot dusver niet allen worden geïdentificeerd. Het zou bijzonder fijn en nuttig zijn indien familie en / of vrienden zouden kunnen helpen de namen van de (on)bekende personen op te geven dan wel eventueel de correcte namen van de reeds aangeduide personen te verstrekken.
Meisjes, staande van links naar rechts:
1. niet bekend (n.b.)
2. (Tai?)
3. n.b.
4. Louise Tjen A Looi. Florida; USA✝︎, [曽 亞 來 / Ceng Ah Lai]
De naam Tjen A Looi is in Nederland geregistreerd bij minder dan 5 personen (NFB, 2007).
5. n.b.
6. n.b.
7. n.b.
Jongens, zittend van links naar rechts:
1. (Henk) Lie Ken Jie, Hong Kong✝︎ [李 堅 如 / Li Jian Ru]; (?)
2. Iwan Tjoen A Foek; Toronto✝︎; [鐘 亞 福 / Zhong Ah Fu].
De naam Tjoen A Foek is in Nederland geregistreerd bij minder dan 5 personen (NFB, 2007).
3. Rudi Lai A Fat; Paramaribo✝︎; [ 賴 亞 發 / Lai Ah Fa].
Deze naam is in Nederland geregistreerd bij minder dan 5 personen (NFB, 2007).
4. n.b.
5. Walter Tjin A Ton, Nederland; [曽 亞 棠] / Ceng Ah Tang].
De naam Tjin A Ton is als volgt geregistreerd in Nederland:
– Tjin A Ton: 8 personen;
– Tjin-A-Ton: 40 personen.
6. William Man A Hing, Nederland; [萬 亞 興 / Wan Ah Xing].
Deze naam is in Nederland geregistreerd bij 13 personen. (NFB, 2007)
7. Walter Wong Meeuw Hing, Nederland; (黃 茂 興 / Huang Mao Xing].
De naam Wong Meeuw Hing is in Nederland geregistreerd bij 6 personen (NFB, 2007).
Actuele ontwikkelingen
In een aparte nieuwbouw werd 1973 door de Vereniging Kong Ngie Tong Sang als onderdeel van een cultureel en ontspanningscentrum op het kruispunt van de dr. Sophie Redmondstraat en de Johan Adolf Pengelstraat (vroeger: Wanicastraat) andermaal een eigen school gesticht. (KNTS Gedenkboek, 1980: 98; jo. KNTS Gedenkboek KNTS 135-jaar: 1880-2015: 69 e.v.)
Voorts is sinds 2017 aanwezig een vestiging van het Confucius Institute dat ondergebracht is bij de Anton de Kom Universiteit voor Chinese taal en cultuur. Deze opleiding werd mogelijk gemaakt door een samenwerkingsverband van de Anton de Kom Universiteit van Suriname (AdeKUS) en de Zhejiang Sci-Tech University of China (ZSTU), 19 februari 2017. (8) Aan deze beide instellingen wordt onderricht gegeven in het Mandarijn Chinees oftewel de officiēle Chinese taal.
Slot
Deze inventarisatie met beknopte beschrijving beoogt een enisgzins inzichtelijk beeld te geven van de verschillende initiatieven van de Chinese gemeenschap om het onderwijs in de eigen taal/talen en cultuur op gang te krijgen. Het soms nog stille verwijt dat onze voorouders weinig of niets hebben gedaan aan de educatie van haar nageslacht is derhalve uit de lucht gegrepen en op niets gebaseerd.
N.B. Legenda: n.b. betekent: niet bekend.
Gegevens tussen vierkante haakjes […] betreffen Chinese schrifttekens met bijbehorende (Hanyu) pinyin-spelling;
Noten
(1) Chinese Handelsvereniging: [華 僑商會];
Fa Tjauw (a.k.a. Fa Kiauw) Chinese school [華 僑 學 校] was niet de eerste in zijn soort die door de plaatselijke Chinese kolonie werd opgericht. Door de vereniging Kong Ngie Tong zouden in 1887 en 1929 reeds stappen zijn genomen tot de vestiging van een eigen school. (Zijlmans&Enser, 2002: 69 en 73)
In haar Gedenkboek geeft de vereniging Kong Ngie Tong Sang een andere opgave van de instelling van een eigen school:
– 1934-1938, als leerkracht wordt genoemd: Wong A Foe [ 黃 連 漢 / Huang Lian Han];
– 1966-1969, als leerkrachten worden genoemd: 曾 漢 英[ Ceng Han Ying]; Wan Han Shing [ 萬 漢 興 / Wan Han Xing]; Paul Tjon A Kwie [ 張 樹 香 / Zhang Shu Xiang], a.k.a. Paul Chin Fo Sieeuw en Tjoe A Long [ 丘 裕 生 / Qiu Yu Sheng].
Voorts werd door de vereniging Chung Fa Foei Kon van Voorzitter Tjon Tsoe Jin [ 張 祖 榮 ] al in haar oprichtingsjaar 1928 een cursus Chinees aangeboden.
Het onderschrift bij de foto op p. 75 van Zijlmans en Enser met als bijschrift “Bijeenkomst van leerlingen en oud-leerlingen van de Chinese school van de Chung Fa Foei Kon op het basketbalveld van de vereniging, 1972 (collectie A.G. Ho Len Fat, oud-leerling)” lijkt misplaatst. Het bovenschrift in het Chinees van de foto verwijst naar de 20-jarige Herdenking van de Chinese gemeenschap in Suriname (sic). Deze viering verwijst dus niet naar de door de Vereniging geëxploiteerde Chinese school en haar leerlingen.
(2) De Hakka-taal [ 客 家 語] wordt evenals het Foekinees (Minan-taal) [閩 南 語 ] en het Kantonees (Yueh-taal) [粵 語] door de Centrale Chinese overheid als een regionale taal of dialect beschouwd van het officiële Chinees of Mandarijn-Chinees. Niet-Chinese linguïsten neigen ertoe deze “dialecten” eerder als afzonderlijke talen te beschouwen die niet zijn ontstaan uit het Mandarijn-Chinees. Kenmerk van het Chinees is dat alle genoemde vormen toontalen zijn en een gemeenschappelijk schrift kennen waarvan de tekens of karakters elk afhankelijk van de taalsoort anders (kunnen) worden gelezen.
(3) “lai-aps” [泥 鴨 ] naam voor plaatselijke nakomelingen.
De betekenis is: modder-eend naast de primaire immigranten als stamouders als echte onvervalste eend;
(4) JiNan Universiteit: 暨南大學;
(5) Tseng Hsien Sheng: [曾 勝 生 / Ceng Sheng Sheng], a.k.a. Tjin Loek Jie (Kong Ngie Tong Gedenkboek,1980: 182). Bij Zijlmans & Enser (2002: 175) voorts als Tjin A Loek van Fotostudio Kong Min vermeld. Info inzake de naam Tseng, Hsien Tseng werd welwillend verstrekt door dochter Carla Kromhout-Tseng.
(6) Chung Fa Foei Kon: 中 華 會 館.
(7) Pete Seeger, 1955.
(8) Zhejiang Sci-Tech University: [ 浙 江 理 工 大 學 ].
Geraadpleegde bronnen
Kong Ngie Tong Sang:
– 南美洲 蘇里南 廣義堂百週年 纪念 特刊 1880–1980; Gedenkboek 1880-1980, Paramaribo;
– 蘇里南華人華僑社團
廣義堂 135 週年纪念特刊; Gedenkboek 135 jaar: 1880-2015; i.h.b. De Surinaamse Chinese school, p. 69 e.v.
Kempen, Michiel van & Hugo Enser. “ Surinaamse kranten en hun vindplaatsen”, in: OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde Letterkunde en Geschiedenis, Jaargang 20 (2001), no. 2, pp. 263-286.
Man A Hing, William L. “De Chinese pers in Suriname”, in: OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde Letterkunde en Geschiedenis”, Jaargang 7 (1988), nr. 1, mei, pp. 97-102.
Suriname Chung Fa Foei Kon 90th Anniversary Book 1928-2018; [南美洲苏里南中华会館：九十周年特刊 1928 –2018].
Zijlmans, G.C. en Enser, H.A. De Chinezen in Suriname. Een geschiedenis van immigratie en aanpassing 1853-2000. Met een bibliografie en een tijdtafel 1800- 2000. Barendrecht: Batavia, 2002. ISBN 90 806 479 3 4; [Chinese titel: 蘇 利 南 華 人] re: Lie A Fo: 84 en 141.
NN., ‘Confucius Institute Day slaat brug tussen Chinese en andere groepen in Suriname.’ In: De Ware Tijd, 30 oktober 2022.
RSS
Facebook
Twitter
Een hartstikke interessant artikel.Ik heb ook op de Fa Tjauw Chinese School gezeten en les gehad van Mevrouw Tjang A Fa en de Heer Ho Ting Yuen.Heb daar hele fijne herinneringen aan en de basiskennis van de Chinese taal opgedaan.Van de hele historie had ik geen weet en daarom heel blij met dit artikel.Wat goed dat je nu op deze hoge leeftijd nog zo’n artikel kan schrijven,William !Je hebt zoveel informatie en voor de ontbrekende feiten spoor je lezers aan deze aan te leveren.Ga zo door!
Ook voor ons nageslacht !