Een ode aan Astrid Roemer
Vijftig jaar na de verschijning van Astrid Roemers prozadebuut Neem mij terug Suriname, werd in Tori Oso een Ode aan Astrid Roemer georganiseerd. In de aanloop hiervan liet Hilde Neus enkele van haar studenten Nederlands van de Anton de Kom universiteit in Paramaribo een uitgebreide analyse maken van Roemers roman Over de gekte van een vrouw.
door Hilde Neus
Schrijversgroep ’77 heeft enkele mensen uit haar gelederen benaderd om werk van Astrid Roemer te presenteren. Zo leest Rappa voor uit Neem mij terug Suriname. Deze debuutroman is trouwens herdrukt. Ismene Krishnadath bespreekt Roemers magnum opus, de ‘drieling’ Gewaagd leven, Lijken op liefde en Was getekend, samen getypeerd als dekolonisatieromans. Verder zijn er jonge dichters die poëzie van Roemer voordragen.
Deze Ode aan Astrid Roemer komt tot stand in samenwerking met Read my World, die in september organisator is van een feestje voor Roemer in Amsterdam, met steun van Literatuur Vlaanderen, het Nederlands Letterenfonds en de Taalunie.
We hebben geprobeerd zo veel mogelijk werk uit het oeuvre van de auteur (zie de lijst elders op de pagina) bij elkaar te verzamelen. Met dank aan Tanya Sitaram van de bibliotheek van de Anton de Kom Universiteit.
Over de gekte van een vrouw geanalyseerd
Binnen de faculteit der Humaniora (Anton de Kom Universiteit), afdeling Nederlandse Taal en Communicatie, hebben de master kandidaten college gevolgd over literaire theorieën. Omdat dit het feestjaar van Roemer was, heb ik ze een uitgebreide analyse van deze feministische roman laten maken. Alle studenten zijn overigens vrouwen. Als uitgangspunt heb ik de studie Lezen in verwondering. Veertien leeswijzers bij een roman van Hugo Claus genomen. Hierin zijn verschillende manieren (door diverse specialisten) beschreven om een roman te lezen, vanuit verschillende literatuur-theoretische uitgangspunten. De studenten hebben zelf elk een theoretisch uitgangspunt gekozen, en daar een presentatie over gehouden die door de anderen in de groep werd becommentarieerd. De opmerkingen hebben ze vervolgens meegenomen in hun essay. Zo is er een mooi en diepgaan beeld ontstaan over Over de gekte van een vrouw. En wat belangrijk is: vanuit Surinaamse focus.
Daarnaast zijn er allerlei achtergrondwerken ingezet: interviews, boekbesprekingen en ander werk van de auteur. Veelal is het werk van Astrid Roemer gerecenseerd in Nederland, vanuit een Europees perspectief. En dan bleek wel dat heel veel specifiek Surinaamse aspecten niet werden begrepen door de lezer daar. In deze opdracht lag het perspectief bij de Surinaamse, in literatuur geschoolde vrouw als lezer. En dat heeft een opmerkelijk resultaat opgeleverd. Dat zeker de moeite waard is te benadrukken tijdens de ode die aan haar wordt gebracht. Want het blijkt dat de studenten het werk veel beter kunnen doorgronden dan lezers in Nederland, vanwege hun ‘in bere’-kennis van de Surinaamse cultuur.
Een kort overzicht.
Als caleidoscopische, experimentele vrouwenroman heeft Over de gekte van een vrouw voor de doorbraak van Roemer in de literaire wereld gezorgd. Vooral binnen feministische kringen deed dit boek het uitstekend. Wel was er een duidelijk verschil van mening: of je kwam er niet door (vooral mannen), of je vond het geweldig.
Nicole Berghout heeft de literatuurkritiek op de roman bekeken. Dit is de evaluatie en analyse van literaire werken, vaak uitgevoerd door critici, academici of literatuurliefhebbers. Receptie, literatuurwetenschappelijk gezien, omvat alles wat te maken heeft met de ontvangst van een tekst door alle soorten lezers. De relatie tussen de tekst en de lezer ervan is van belang voor het bepalen van de essentie van het werk. Het omvat het bespreken en beoordelen van verschillende aspecten van literaire teksten zoals: thema’s, personages, stijl, taalgebruik, structuur en contextuele betekenissen. Binnen de literatuurkritiek kunnen verschillende doelen beoogd worden. Eén zo’n doel is de interpretatie van het oeuvre: het interpreteren van de betekenis van een literair werk, inclusief de symboliek, metaforen en diepere thema’s die erin worden gepresenteerd. Verder speelt de beoordeling van de kwaliteit van literatuur op basis van artistieke, stilistische, intellectuele of morele criteria een rol. Over de gekte van een vrouw van Astrid Roemer is een literair werk dat veel ruimte biedt voor literatuurkritiek en receptie.
Dit betekent het ontrafelen van de betekenis van Roemers verhaal, inclusief de symboliek, metaforen en diepere thema’s die ze presenteert, zoals gender, identiteit, en de psychische gezondheid van vrouwen. Hoe slaagt Roemer erin om haar boodschap over te brengen? Hoe effectief zijn haar stijl en verteltechniek in het weergeven van de complexiteit van het onderwerp? Het plaatsen van Over de gekte van een vrouw binnen de historische, culturele, sociale en politieke context kan helpen bij het begrijpen van de motieven van de personages en de boodschap van het verhaal in een bredere samenhang. Kritiek, compositie en realiteit kunnen ook worden geanalyseerd. Dit omvat het kritisch onderzoeken van de sterke en zwakke punten van het werk en het bieden van constructieve kritiek om het begrip en de waardering ervan te vergroten.
Jeannette John heeft door close reading de hermeneutiek geanalyseerd. Dit is de studie van de interpretatie, uitleg en vertaling van (geschreven) teksten, in het bijzonder van teksten op het gebied van literatuur, religie en recht. De term hermeneutiek is waarschijnlijk voor het eerst gebruikt door de Griekse dichter Homerus (circa 800 v.Chr.) die zich beriep op de god Hermes.
Via geselecteerde citaten die dienen als leidraad in de complexiteit van het verhaal van Noenka wordt het verhaal benaderd. Dan blijkt de meerlagige narratieve structuur, waarvan er vele zijn. Telkens als de student zich in de roman verdiept, ontdekt zij weer nieuwe lagen of betekenissen van al hetgeen Noenka heeft ondervonden. Voor de lezer presenteert de roman zich als een levensecht relaas van een Surinaamse vrouw, die veel onbegrip ervaart van zowel haar omgeving, als dat zij zich vaak geen raad weet met hoe ze situaties ervaart of hoe ze zelf met haar emoties moet omgaan.
Daphne Renfrum heeft de personages die bepaalde rollen vervullen in het verhaal kunnen groeperen op basis van gedeelde eigenschappen of functies in de verhaallijn. In het Franse structuralisme worden deze groepen aangeduid als ‘actants’ waarbinnen men typisch onderscheid maakt tussen verschillende actoren. Samen vormen deze actants het actantiële model:
destinator → object → destinataire
↑
helper → subject ← tegenstander
Dit analysemodel is een benadering binnen de literaire theorie en bevat 6 rollen. Het subject is de actant die de hoofdactie onderneemt. Dit is vaak het hoofdpersonage of de protagonist, in ons geval Noenka. Het verhaal ontwikkelt zich om Noenka heen; haar ervaringen, haar relaties en haar innerlijke strijd. Het is haar perspectief waardoor de lezer de gebeurtenissen en thema’s in het verhaal kan begrijpen. Noenka is degene die handelt en beslissingen neemt die het verhaal voortstuwen. Zo verlaat ze haar gewelddadige echtgenoot, kiest voor een vrije seksuele relatie met Ramses en later met Gabrielle, en neemt eigendunkelijk de beslissing om abortus te plegen.
Naomi Samidin bekeek het zelfbeeld in de psychoanalyse dat vooral het beeld is dat iemand van zichzelf heeft. Dit betekent niet dat dit een afspiegeling is van de realiteit en dat de persoon ook echt zo is. Het is een verzameling van overtuigingen, gedachten en oordelen die je over jezelf hebt. Een optelsom van alles wat je hebt meegemaakt en verzameld over jezelf. Bij een nadere beschouwing van de hoofdpersoon Noenka, kunnen we stellen dat zij het product is van alles wat zij heeft ervaren in haar leven. In het verhaal wordt zij tot twee maal toe krankzinnig verklaard en opgenomen in een psychiatrische inrichting. Echter, ‘gekte’ is slechts een sociaal-construct dat door de maatschappij wordt bepaald.
Freud betoogde dat aan ‘merkwaardige klachten die zijn patiënten hadden psychische oorzaken ten grondslag liggen.’ Volgens hem waren deze vooral het gevolg van een onverwerkte traumatische jeugd, die teruggevoerd kon worden naar ongewenste seksuele ervaringen. Bovendien verklaarde hij dat ‘de psychosomatische klachten het gevolg zijn van de verdringing van trauma’s uit de vroege kindertijd die daardoor vergeten leken te zijn .’ De analyse richt zich op fasen die Noenka doormaakt en de invloed hiervan op onder andere haar zelfbeeld en zelfbewustzijn. Dit alles in het licht van de verwerking van een postkoloniaal trauma, waarvoor geput wordt uit de theorieën van Frantz Fanon, zoals uiteengezet in zijn werk Black Skin, White Masks (2008) waarin koloniale discussies vanuit een psychoanalytisch perspectief verklaard zijn met noties van vervreemding, ambivalentie en assimilatie. Hoe kunnen deze zaken worden toegepast op de persoon van Noenka? Fanon stelt dat psychoanalyse kan bijdragen aan het deconstrueren van het uitgebreide psychologische complex dat zich als gevolg van het kolonialisme heeft ontwikkeld.
Urtha Boerleider onderzocht hoe de psychoanalytische theorie van Freud zou kunnen aansluiten op de roman van Roemer, en dan vooral door het aanwenden van bloed kan worden geïnterpreteerd als een symbool voor diepgewortelde psychologische conflicten en emoties van de personages. Bloed kan worden gezien als een representatie van seksualiteit, angst, trauma of zelfs de zoektocht naar identiteit. De verschillende associaties met bloed in de tekst, zoals menstruatie, verkrachting en rituele handelingen, kunnen worden geanalyseerd vanuit het perspectief van verborgen verlangens, repressie en trauma.
Valerey Emanuels richtte zich op de auteursintentie van Roemer zelf. Ze verkent grenzen van rationaliteit en geestelijke gezondheid. Door te kijken naar de thema’s, personages en stilistische keuzes in het werk, kunnen we proberen te begrijpen welke boodschap Roemer wil overbrengen en welke diepere inzichten ze wil delen over de menselijke conditie, met name die van vrouwen in een postkoloniale samenleving. In Over de gekte van een vrouw lijkt Roemer te streven naar het verkennen van complexe thema’s zoals identiteit, trauma, en de impact van kolonialisme en migratie op individuen, vooral vrouwen. Door het verhaal te vertellen van een vrouw die worstelt met haar geestelijke gezondheid en haar plaats in de wereld, wil de auteur laten zien hoe persoonlijke geschiedenissen en maatschappelijke krachten elkaar beïnvloeden en vormgeven. Haar intentie zou kunnen zijn om de lezers te laten reflecteren op de vaak verwaarloosde psychische gezondheidskwesties en de ingewikkelde ervaringen van vrouwen, met name die van de Surinaamse diaspora.
Door de indringende analyses kunnen we de roman van Roemer, Over de gekte van een vrouw, beter begrijpen, wat ook het begrip voor onze eigen positie als vrouwen binnen de Surinaamse samenleving verdiept.
[De masterstudenten Humaniora Nederlands. © Eufrazia]
Over de gekte van een vrouw is overigens vele malen herdrukt. Daaruit blijkt de voortdurende populariteit van het werk. Laatstelijk is de roman vertaald naar het Engels. De reacties waren uiterst positief, wat laat zien dat Roemer met haar roman de tijd ver vooruit was, en nog steeds actueel is.
[de Ware Tijd Literair, 5 juli 2024]
M. Sanders en T. Santobin. Lezen in verwondering. Veertien leeswijzers bij een roman van Hugo Claus. 2014. Uitgeverij VanTilt. ISBN 978 94 6004 178 5
Werk van Astrid Roemer
1970 - Sasa; mijn actuele zijn (poëzie, onder het pseudoniem Zamani) 1974 - Neem mij terug, Suriname 1975 - De wereld heeft gezicht verloren 1982 - Over de gekte van een vrouw 1983 - Nergens ergens 1985 - En wat dan nog?! 1983 - Paramaribo! Paramaribo!, muziektheater 1985 - NoordzeeBlues 1987 - Levenslang gedicht 1987 - Waarom zou je huilen mijn lieve, lieve... 1987 - Wat heet anders, lp met muziek 1988 - De achtentwintigste dag 1988 - De orde van de dag 1988 - Het spoor van de jakhals 1989 - Alles wat gelukkig maakt 1989 - Oost West Holland Best 1990 - Een naam voor de liefde 1991 - Dichter bij mij schreeuw ik 1992 - Ik houd onvoorwaardelijk van je, hoorspel voor de NOS 1993 - Niets wat pijn doet 1996 - Gewaagd leven 1997 - Lijken op liefde 1997 - Suriname 1998 - Was getekend 1998 - De nachtspiegel 2000 - Voetsporen (red. bloemlezing) 2001 - ‘Miauw’ 2001 - Rosa 2004 - Zolang ik leef ben ik niet dood 2008 - Omhels Mij, cd 2012 - Afnemend; 21 liefdesgedichten. 2016 - Onmogelijk moederland. Bevat Gewaagd leven, Lijken op liefde en Was getekend 2016 - Liefde in tijden van gebrek: memoires van een thuisloze 2016 - Een Dame, een Poes en een Kater, libretto 2017 - Olga en haar driekwartsmaten 2018 - Gebroken Wit 2021 - Ik ga strijden moeder: gekozen gedichten 2023 - DealersDochter.
Astrid Roemer – Zelfportret 1990
Ik zie haar in de spiegels ze heeft een breuk in het gelaat die neemt ze mee naar elk uur: merkteken van verdiept bestaan - de lijn van een gebroken dag die rimpelloze cirkels bijt zij voelt hoe zij verstilt en krimpt in de wending die elk tijdstip neemt het geweld rolt op haar af - voortdurend in gespleten taal; want beelden weet ze leven ook - pijn hecht zich ook aan materiaal ze gooit de feiten in het vuur: krante- koppen hebben geen gezicht; lichtbeelden krijgen zoveel kleur en liefdes, o: die sterven weer; ze strooit de as uit over zee het water voegt de afbraak in het vuur vreet aan haar eigen huid geweld ademt ze in en uit - in de wending die het tijdperk nam schakelt geluk soms aan - vaak uit zo is het mensbeeld weer compleet van martelaar, van held - en beul het heeft een breuk in het gezicht ze ziet het in de jaren: ik!
[Uit: De Gids, jrg. 153, 1990]
RSS
Facebook
Twitter
