Vrouwelijke voetstappen in de geschiedenis zichtbaar gemaakt
1001 vrouwen in de 20ste eeuw
door Chandra van Binnendijk
Je zou het niet gauw denken, maar er bestaan écht geschiedenisboeken die zich net zo smakelijk laten lezen als een goede roman. Zo een uitzonderlijk boek is 1001 vrouwen in de 20ste eeuw (2018), samengesteld door historica Els Kloek. Even meeslepend als de legendarische verhalenvertelster Sheherazade die haar leven wist te redden door duizend-en-een-nachtenlang spectaculaire verhalen te vertellen aan de man die haar wilde onthoofden, zo boeiend voert Els Kloek de lezer mee door de geschiedenis van de vorige eeuw, aan de hand van de levensverhalen van duizend-en-een interessante vrouwen.
Beroemd, berucht en inspirerend
Het is een imposant, vuistdik boek, met biografieën van meer dan duizend (dode) vrouwen die niet vergeten mogen worden, omdat ze beroemd, berucht en inspirerend zijn geweest. Stuk voor stuk hebben zij prestaties neergezet, of hadden een reputatie door wat ze deden. Kloek vindt het onterecht dat in de ‘normale’ geschiedschrijving vrouwen maar weinig, eigenlijk nauwelijks aan bod komen. Tegen die overweldigende afwezigheid van vrouwen in het algemeen historisch besef wilde ze iets doen. In 2003 begon ze de website Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland waarmee de zichtbaarheid van vrouwen in het verleden werd bevorderd. Op basis hiervan publiceerde zij in 2013 het veelgeprezen 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis dat al snel een publiekslieveling werd. In hetzelfde compacte format verscheen vijf jaar later de opvolger: 1001 vrouwen in de 20ste eeuw.
Mooie vondsten
Meer dan 260 deskundigen werkten mee aan deze omvangrijke publicatie. Ondanks de omvang is het boek door de buitengewoon goede vormgeving (grafisch ontwerpster Irma Boom) zeer overzichtelijk en prettig hanteerbaar. De duizend en een vrouwen zijn ingedeeld naar tijdperken van steeds 20 jaar (een generatie). Elk tijdperk begint met een korte inleiding over de situatie van vrouwen in die periode en noemt een aantal baanbrekende dames van die tijd. Na de Inleiding volgen de vijf periodes: geboren voor 1870, tussen 1870 -1889, 1890 – 1909, 1910 – 1929, en vanaf 1930. De selectie van de 1001 vrouwen is veel breder dan in de vorige publicatie. Nu niet alleen uit Nederland, maar ook vrouwen, uit de voormalige gebiedsdelen Suriname, de Nederlandse Antillen en Indonesië, die opmerkelijke rollen hebben gespeeld in de recente geschiedenis.
Een breed scala aan beroepen en bezigheden passeert de revue. Actrices, componistes, dichteressen, feministes, hoeren, journalistes, kunstenaressen, marva’s, ontwerpsters, politici, popsterren, schrijfsters, tv-omroepsters, vakbondsvrouwen, verzetsvrouwen, weldoensters, wetenschapsters, zakenvrouwen. Soms is de typering behoorlijk onorthodox: we treffen een bergbeklimster aan, een jodenverraadster, een kruidendeskundige en de vrouw die optrad als beheerder van de nalatenschap van Vincent van Gogh. Hier en daar is de aanduiding ronduit geestig: gangstermeisje; helderziende en kwakzalveres; excentriekeling; zakenvrouw die chanteerde. Mooie vondsten!
Inspirerend voorbeeld
Terugzoeken kan gemakkelijk via verschillende registers achter in het boek: op auteur, op naam, op beroep. Er is zelfs een namenregister van vrouwen die niet in de publicatie zijn beschreven. Een lijst van crowdfunders laat zien dat het boek veel support heeft gehad. In de crowdfunding kon men een vrouw ‘adopteren’, een leuke formule waarmee de donateur het gevoel van een persoonlijke band kreeg in plaats van gewoon (al dan niet anoniem) geld te geven. Els Kloek is in haar missie met vlag en wimpel geslaagd. Iedereen die nog mocht denken dat vrouwen geen interessante levens leiden, of nauwelijks opmerkelijke of belangrijke prestaties hebben neergezet, wordt met dit boek afdoend en overtuigend van repliek gediend.
Vanwege het behoorlijke aantal Surinaamse vrouwen dat in de publicatie is beschreven, is het interessant en zelfs aan te bevelen voor bibliotheken, archieven en ook vrouwenorganisaties om het boek aan te schaffen. Het is niet goedkoop – 40 euro – maar wel zeer de moeite waard. Het onderzoek naar betekenisvolle mensen uit onze geschiedenis en het goed documenteren van hun prestaties en gedachtegoed, betekent immers een geestelijke verrijking van je samenleving. Een mooi lokaal voorbeeld is de iconenkalender van NAKS waar jaarlijks twaalf rolmodellen worden geselecteerd, onderzocht, beschreven en gedocumenteerd. Er ligt nog veel braak terrein voor onze onderzoekers! 1001 vrouwen van de 20ste eeuw is een inspirerend voorbeeld van hoe mooi dat kan uitpakken.
Prestaties en reputaties van Surinaamse vrouwen
In het naslagwerk 1001 vrouwen uit de 20stee eeuw zijn ook vrouwen uit Suriname opgenomen. De meeste van hen zijn hier geboren en hebben ook hun hele leven hier doorgebracht. Fotografe Augusta Curiel (1873-1937) en arts en toneelschrijfster Sophie Redmond (1907-1955) behoren tot die groep. Anderen zijn op een gegeven moment verhuisd naar Nederland, meestal voor studie of voor werk, en hebben weliswaar daar carrière gemaakt, maar hielden toch altijd op de een of andere manier het lijntje met hun afkomst vast.
Over de oceaan
Iemand die na haar schooltijd het geboorteland verliet, is Joan Ferrier (1953-2014), orthopedagoge en onderneemster maar vooral strijdbaar feministe, die zich in haar hele loopbaan onvermoeibaar inzette voor verbetering van de positie van zwarte en migranten- en vluchtelingenvrouwen. Ook pianiste en componiste Majoie Hajary (1921-2017) vertrok al op jonge leeftijd. Op haar 16de jaar ging ze weg voor studie aan het conservatorium in Amsterdam en is daarna altijd in het buitenland blijven wonen, maar haar muzikale creaties zijn doordrenkt van Surinaamse invloeden. Andere vrouwen vertrokken omdat ze geen andere keuze hadden. Een tragisch voorbeeld is Nicolien Sant, die als jong ouderloos kind door zendelingen werd meegenomen om als dienstmeisje in Amsterdam te werken. Zij werd later een legendarische prostituee op de Wallen, waar ze werkte onder de naam Blaka Lola.
Er zijn ook een paar vrouwen die juist in omgekeerde richting de oceaan overstaken: beeldend kunstenares Nola Hatterman (1899-1984) en letterkundige Els Moor (1937-2016), allebei in Nederland geboren. Zij vestigden zich in Suriname en hebben zich elk op hun eigen vakgebied buitengewoon ingezet en zijn hier tot hun dood blijven wonen.
Documentaire en grafsteen
Al die levensverhalen van al die Surinaamse vrouwen vormen samen een fascinerend tapijt – een echte mamio – en toont ons een beeld van de samenleving dat we niet eerder zagen, een beeld dat we ook niet konden zien omdat die vrouwenverhalen ontbraken in de geschiedschrijving. Vrouwen zijn de helft van de mensheid, en als hun levens niet gezien en geteld en erkend worden, is ons beeld niet compleet. Om die biografieën alleen al is 1001 vrouwen uit de 20ste eeuw voor Suriname een belangrijk boek.
Heel mooi is het om in hun biografie te lezen hoe enkele vrouwen erkend en geëerd zijn. Zo maakte journaliste Hennah Draaibaar een driedelige radiodocumentaire over haar grootmoeder, de succesvolle goudzoekster Paulina Bruyning (1896-1980) die bekend stond als ‘Gowtu Misi’. En theatermaker Frank Wijdenbosch speelde in een solovoorstelling de rol van Blaka Lola en zorgde er daarna voor dat er een grafsteen kwam op de laatste rustplaats in Paramaribo van deze vrouw die na haar glorietijd verlaten en in armoede was gestorven.
Moeilijk en stoer
Andere zaken zijn minder mooi. We lezen over dichteres Johanna Schouten-Elsenhout (1910-1992) die van grote invloed is geweest op de reputatie van het Sranantongo als literaire taal. Wat waren we allemaal supertrots toen in 1999 Hillary Clinton haar toespraak op de bevolkingsconferentie voor niet-gouvernementele organisaties in Den Haag begon met Schouten-Elsenhouts gedicht Uma. Schokkend is het des te meer om te lezen dat Johanna in haar leven moeilijke jaren heeft gekend waarin ze vanwege psychoses was opgenomen in ’s Lands Psychiatrische Inrichting en door financiële problemen tot prostitutie werd gedreven.
Stoer is het laatste deel van het levensverhaal van mensenrechtenactiviste Ilse Labadie (1933-1999). Zij stond in de voorhoede van de Organisatie voor Gerechtigheid en Vrede die optrad tegen mensenrechtenschendingen door het militair bewind en ze nam geen blad voor de mond. Haar pogingen tot dialoog met legerleider Desi Bouterse werden door hem genegeerd. Toen hij onaangekondigd op bezoek kwam in het ziekenhuis waar Labadie op sterven lag, maakte ze een afwijzend handgebaar en moest hij rechtsomkeer maken.
Voorlezen is ook een manier
En zo is er nog veel meer te vinden over vrouwen van eigen bodem. Van de onsterfelijke Wan Pipel-actrice Diana Gangaram Panday tot de eerste gekozen politica Grace Schneiders-Howard en vakvrouwen op uiteenlopende gebieden. Wie dit boek leest, voelt zich omringd door uitermate boeiend gezelschap! Elk leven heeft wonderlijke wendingen, en over deze vrouwen lezen laat je nadenken over de rijkdom van het menselijk bestaan. Voor de inhoud moet je rustig de tijd nemen, want elk vrouwenverhaal verdient aandacht en je kunt er niet veel achter elkaar lezen. Het is heerlijk om in te bladeren en er steeds een plukje uit te halen. Een heel aardige manier om gedoseerd wat tot je te nemen, hoorde ik laatst van iemand: wanneer zij aan het koken is, leest haar vriendin haar een bio’tje voor.
1001 vrouwen uit de 20ste eeuw bevat ook biografieën van opmerkelijke vrouwen uit Indonesië en Curaçao – de voormalige koloniën en overzeese gebiedsdelen van Nederland die ook zeer interessant zijn voor ons. Maar daarvoor – en voor al die honderden andere markante vrouwen – moet u het boek zelf maar lezen. Eén enkele krantenpagina kan maar zoveel letters bevatten… Een aanrader dus.
1001 Vrouwen in de 20ste eeuw, Samengesteld door Els Kloek, Uitgeverij Vantilt, Nijmegen, 2018, ISBN 978 94 6004 386 4
Ilse-Marie Hajary (1944-1994) – Danseres en choreografe
Zij heeft vooral betekenis gehad door een nieuw artistiek concept te introduceren in de danskunst, waarin tradities van verschillende continenten en invloeden uit de moderne en klassieke dans werden verenigd. Ze noemde dit de Dogla-stijl en maakte hierin verschillende choreografieën voor het Nationaal Ballet Suriname (NBS) waar zij vanaf 1983 artistiek directrice was. Ze maakte choreografieën op negrospirituals en op poëzie van Surinaamse dichters zoals Dobru en Shrinivási. Ze verdiepte zich in de winticultuur. In 1988 maakte ze het avondvullende dansdrama Jaw en Balinia, opgebouwd uit bestaande rituelen van Afrikaanse en moderne dans. Hajary en het NBS werden uitgenodigd naar onder meer Cuba, Trinidad & Tobago, Puerto Rico en Jamaica, waar interesse bestond voor de dansen in de Dogla-stijl.
Louise Wondel (1971—2014) Dichteres
Ze werd bekend om haar poëzie die vooral na de binnenlandse oorlog grote impact had, omdat het een krachtige oproep was aan de Afro-Surinaamse gemeenschap om te zoeken naar de eigen identiteit en de winti te raadplegen. Wondel vond dat door hun cultuur, religie en tradities te verwaarlozen de nazaten van de marrons zich niet meer staande hielden in de multi-etnische gemeenschap en verpauperden. Wondel maakte furore met haar indrukwekkende voordracht op literaire festivals in Paramaribo, in Medellin, Columbia en was de jongste deelnemer op Poetry International in Rotterdam waar ze de boel op stelten zette. Bij haar overlijden kopte de Ware Tijd: ‘Culturele kolos is niet meer’.
Mis’ de Neef, (1864-1945) Weldoenster, onderneemster
Weinigen weten inmiddels nog wie Francina Jacoba Elisabeth de Neef was, maar haar outfit is bekend en leeft voort! Zij was een lange, statige vrouw die reeds jong een eigen kledingstijl koos. Haar kleding was gebaseerd op de Afro-Surinaamse kotodracht met een angisa. De angisa van Francina kreeg evenals haar kleding de naam ‘Misi de Neef’. Het geheel straalde soberheid en zelfbewustzijn uit. Nog altijd trouwen, verjaren, dansen, jubileren en gaan Surinaamse vrouwen ter kerke in een ‘Misi de Neef’. In het Koto-museum in Paramaribo heeft ze een plek gekregen, samen met haar couture-werktafeltje. Francina ontwierp en maakte kleding – tot op hoge leeftijd stond ze bekend als een getalenteerde modiste.
Surinaamse schrijfsters: een weerspiegeling van de sterke Surinaamse vrouw
door Sharon Veldkamp
Jane Austen, de gezusters Brontë, Mary Shelly, Toni Morrrison, Betje Wolf en Aagje Deken, Anna Blahman, Chinua Achebe, Maryse Condé, Isabel Allende. Zomaar een greep uit de wereldliteratuur. Rond 8 maart, de internationale dag van de vrouw, is het niet meer dan gepast om deze grote vrouwelijke schrijfsters te gedenken. Zij hebben bewezen dat ze hun mannetje kunnen staan en hun werken behoren tot de klassieken in de literatuur.
Suriname heeft zijn eigen grote schrijfsters voortgebracht. Te veel namen om op te noemen in slechts een artikel. Getracht zal worden om enkele schrijfsters hier te belichten, echter is dit maar een greep uit de grote aantallen die hebben gepubliceerd. In de 17e eeuw stond de kolonie Suriname niet bekend om zijn literaire werken. Integendeel, in die tijd schreven vooral mannen over hun reisavonturen. Toch hebben enkele vrouwen ook in deze periode geschreven over Suriname. Genoemd moeten worden: het dagboek van Elisabeth van der Woude, dat dateert van 1657- na 1694, vermeld ons land zijdelings, omdat haar familie zich eigenlijk wilde vestigen in La Guyane. Metamorphosis insectorum Surinamensium ofte Verandering der Surinaamsche Insecten van Maria Sybilla Merian (1705) is wereldberoemd en een van de mooiste insectenboeken. Van Aphra Behn (1640-1689) kennen we de eerste slavernijroman, in 1688 verschenen: Oroonoko, or The royal slave. Was er in de 17e eeuw nog niet echt sprake van geschreven literatuur in Suriname, de orale letteren daarentegen bloeiden wel in de kolonie. Liederen, dansen en vertellingen worden van generatie op generatie doorverteld.
In de negentiende eeuw verandert de situatie. Voor de Tweede Wereld- oorlog telde Suriname echter nog niet veel schrijfsters. De bekendste uit die tijd was dr. Sophie Redmond. Zij maakte furore met haar vele toneelstukken waarin ze voor die tijd actuele maatschappelijke onderwerpen aansneed. Ook om haar voorlichting op de radio stond ze bekend. Johanna Isidora Eugenia Elsenhout moet voor deze periode ook genoemd worden. Zij is vooral bekend om haar vele prachtige gedichten in voornamelijk Sranan.
Rond de jaren 60 en 70 van de 20e eeuw klimmen de Surinaamse schrijfsters echt in de pen. Onder invloed van het nationalisme, feminisme en het genoten onderwijs in het moederland schrijven Astrid Roemer (de trilogie) en Bea Vianen (Sarnami, Hai) boeken die nu tot de klassiekers van de Surinaamse literatuur behoren. Ellen Ombre, Joanna Werners en Cynthia McLeod snijden intussen andere onderwerpen aan en schrijven literaire geschiedenis voor Suriname. Werners vooral om het thema dat zij in haar werken gebruikt: homoseksualiteit. Een taboe voor Suriname. Cynthia heeft met haar alom bekende Hoe duur was de suiker? de Surinamers een stukje van hun geschiedenis teruggegeven. Zij heeft met haar genre van historische romans veel Surinamers onderwezen. McLeod is een van de productiefste auteurs die Suriname voortgebracht heeft. Ismene Krishnadath heeft met haar vele steengoede kinderboeken generaties jonge Surinamers leren lezen.
Annel de Noré, Rita Rahman, Annette de Vries, Chandra Doest, Marylin Simons, Chitra Gajadin, Karin Amatmoekrim, Rihana Jamaludin, Tessa Leuwsha en Shantie Singh zijn enkele jongere vrouwelijke auteurs die met trots in de voetsporen zijn getreden van hun voorgangsters. Met thema’s zoals: vervreemding, op zoek naar de eigen identiteit, problematische familie– en liefdesrelaties, hebben deze vrouwelijke auteurs werken geschreven die vele Surinaamse lezers aanspreken.
Suriname mag trots zijn op deze vrouwelijke auteurs, aan beide zijden van de oceaan. Zij hebben prachtige boeken geschreven die onze complexe maatschappij blootleggen. Surinaamse schrijfsters hebben de vrouwen een stem gegeven: hun vrouwelijke personages hebben daadkracht en eigenwaarde. Deze personages zijn trotse Surinaamse vrouwen die ondanks hun tekortkomingen en soms problematische levens hun eigen weg vinden in de wereld. En is dat nu juist niet de weerspiegeling van de sterke Surinaamse vrouw, ook al heeft zij zwakke momenten?
RSS
Facebook
Twitter
