De Caraibische zeemeermin
door Joe Fortin
Sirena Selena vestida de pena (2000) (letterlijk: Selena de Zeemeermin gekleed in zonde) is geschreven door de Puerto Ricaanse auteur Mayra Santos-Febres. Het is het verhaal van een arme jonge homoseksueel die wat geld probeert te verdienen door op straat boleros te zingen. Zijn ech
te naam weten we niet, maar in het verhaal wordt hij Junior genoemd. Junior wordt op straat ontdekt door de oudere travestiet Martha Devine die betoverd raakt door zijn mooie stem. Martha wil van Junior een echte artiest maken en hem helpen in de wereld van de showbizz in de hoop als impresario geld te verdienen. Met dat geld wil Martha de operaties bekostigen om van geslacht te kunnen veranderen om eindelijk het lichaam van een vrouw te kunnen bezitten. Junior verlangt naar een beter leven en gaat akkoord met Martha’s plannen om ook als travestiet op te treden en boleros te zingen. Junior krijgt zijn artiestennaam Sirena Selena en de ervaren Martha leert hem hoe hij zich moet opmaken, aankleden en acteren als een artiest. Selena ziet zijn transformatie als een spel om van zijn ellendige situatie bij zijn arme grootmoeder te ontsnappen. Met zijn metamorfose betovert hij en met zijn androgyne lichaam en mooie stem verleidt hij anderen. Selena voelt zich, in tegenstelling tot Martha, een man en wil niet van geslacht veranderen. Hij ziet zijn rol als travestiet alleen als een performance, een spel om te verleiden. Martha voelt zich een vrouw en verafschuwt zijn mannelijkheid. Hij camoufleert zijn uiterlijk door make-up en heeft een aversie voor zijn mannelijke geslachtsdeel dat hij wegstopt in vrouwenkleren.
Als eerste zal ik de functies van simulatie en verleiden in het verhaal Sirena Selena vestida de pena benoemen waarna ik het simuleren en verleiden in relatie breng met het Caraïbisch gebied.
1. De travestie en de verleiding
In de travestie bestaat er een conflict tussen het echte lichaam en het (zelf)beeld ervan. Er is een verlangen zich te presenteren als vrouw met het lichaam van een man. Dit kunnen we zien in het hybride lichaam van Selena, die gelukkig is met zijn ‘dubbele’ seksualiteit: vrouwelijk, maar groot geschapen. Martha Devine echter, ziet zijn lichaam als een fout van de natuur en wil zijn mannelijkheid deconstrueren door het gebruik van make-up, vrouwenkleding en geslachtsverandering.
De travestiet is afwijkend in een bipolaire man/vrouwsamenleving omdat hij niet duidelijk te definiëren is. Hij is geen man en maar ook geen vrouw of beide tegelijkertijd. Hij veroorzaakt verwarring en onzekerheid. Bovendien kan hij tegelijkertijd afstoten en aantrekken. De metamorfose heeft vaak als doel het verleiden door een spel met het (zelf)beeld.
Het woord travestie komt uit het Latijn en betekent ‘zich anders kleden’. Hierdoor zijn er andere vormen van transformaties mogelijk waarbij men zich steeds anders presenteert, afhankelijk van de situatie waarin men zich bevindt. Het gaat om een imitatie of een kopie van een beeld waarnaar men streeft en dit hoeft niet persé een vrouwelijk beeld te zijn. Door ons anders voor te doen dan we ‘echt’ zijn, proberen we bepaalde doelen te bereiken: we verleiden door te simuleren.
Volgens Severo Sarduy kopieert de travestie de vrouw niet. De travestiet is bewust van het feit dat het gecreëerde beeld niet overeenkomt met het beeld van een echte vrouw. Dus het gaat om een fictieve creatie van een vrouw en hierdoor is er geen sprake van kopie, maar van simulatie. Sarduy is van mening dat de travestiet de mannelijkheid tijdelijk onzichtbaar maakt om plaats te maken voor het beeld van een vrouw (Martha Devine). Andere critici zijn van mening dat travestie geen doel is, maar slechts een voorbeeld van performance en hierdoor is de mannelijkheid altijd latent aanwezig. Het gaat juist om het spel met de hybriditeit (anders/afwijkend), waardoor de aantrekkingskracht versterkt kan worden (Sirena Selena).
2. De verleiding van Sirena Selena: lichaam en stemHet concept van travestie heeft te maken met erotiek van lichaam en gedrag. Erotiek speelt een belangrijke rol bij het verleiden. De verleiding van Selena bestaat uit zijn hybride uiterlijk en zijn mooie stem. Net als een zeemeermin kan hij anderen met zijn zang betoveren en manipuleren. Zijn verleidingskunst is dubbelop want hij verkleedt zich niet alleen als vrouw, maar ook als artiest. Hij gebruikt zijn stem en zijn lichaam om mensen te betoveren. Als artiest is Selena het middelpunt van alle aandacht, maar tegelijkertijd schuilt hij achter een masker van make-up. Door dit spel van uitdagen en schuilen, ontstaat er een verleidingsstrategie.
Travestie is een overdrijving van gender en sekse. Zowel de verleider als de persoon die zich laat verleiden beseffen dat het gaat om een spel en beide hebben een eigen rol hierin. De rol van de travestiet is passief en actief tegelijkertijd. Hij doet zich voor als vrouw (en de traditionele rol van de vrouw is passief), maar tegelijkertijd neemt hij een actieve rol in het verleiden en misleiden.
De actieve rol van de travestiet kunnen we duidelijk zien in Sirena Selena vestida de pena wanneer Selena de rijke macho Graubel verleidt. Selena misleidt en gebruikt hem vanwege zijn macht en geld, terwijl Graubel hevig verlangt naar zijn lichaam. Tijdens een vrijpartij is het Selena die een actieve rol inneemt in de liefdesdaad. Naast de andere personages, leidt ook Graubel een dubbel leven. Hij is een vermogend, gerespecteerde en invloedrijke getrouwde heteroseksuele man en is een latente passieve homoseksueel. Zijn leven met zijn vrouw en kind dient als een camouflage voor zijn gemaskerde homoseksuele verlangens. Het is Selena in zijn rol van vrouw die hem penetreert met zijn enorme penis. Dit illustreert een ruptuur met de traditionele concepten van de actieve man en de passieve vrouw.
Selena is op zoek naar een beter leven en Graubel naar bevrediging van zijn verborgen seksuele verlangens. Beiden weten hoe ze dit moeten bereiken: Selena met zijn lichaam en Graubel met zijn macht en geld.
.
3. De zeemeermin en de mythologie: vormen van verleiden
Kristian van Haesendonck heeft onderzoek gedaan naar de mythische rol van Sirena Selena en volgens hem behelst het concept van travestie meer dan alleen de seksualiteit. Hij is van mening dat de travestiet een culturele metafoor voor de zoektocht naar nationale identiteiten in het Caraïbisch gebied is.
Sirena verwijst naar de mythe van de zang van sirenen die de zeelui tot de dood verleiden. De naam Selena is afgeleid van Selene, een Grieks woord voor de maan. De maan is symbool van biseksualiteit en verwijst tevens naar de waanzin (lunatic). Plato beschrijft de maan bovendien als een androgyn hemellichaam. Het licht van de maan is indirect licht afkomstig van de zon. Hierdoor is de maan ook symbool van artificialiteit. Hier zien we verschillende kenmerken die zowel aan de maan als aan de travestiet toegekend worden: biseksualiteit, waanzin (loca (=gek) is een benaming voor homoseksuelen in Latijns-Amerika), androgyn en kunstmatig.
José Delgado-Costa relateert Sirena met de vrouwvogels uit de Griekse mythologie waarin sirenen dochters waren van de rivier Aquilo en de nimf Kalliope en die door Ceres betoverd werden tot vogels. De vrouwvogels verleidden anderen door hun zang om ze daarna te vangen en op te eten.
In Sirena Selena vestida de pena heeft de travestiet ook een dubbele rol in het spel van het verleiden. Hij verleidt met het doel zelf beter te worden eventueel ten koste van de anderen. Dit kunnen we zien in Martha Divine. Hij helpt Selena in de wereld van showbizz, maar doet dit om vooral zelf zijn financiële situatie te verbeteren.
Alberto Sandoval-Sanchez heeft een andere interpretatie voor de rol van de travestie afkomstig uit de bijbel. Hij ziet de travestie als de slang die Adam verleidt en zijn ondergang veroorzaakt. Dit kunnen we zien in de relatie van Selena met Graubel; hij riskeert zijn machtspositie en status door zijn relatie met Selena.
4. De simulatie en de Caraibische eilanden: de verleiding van het lichaam en van de eilanden
De personages in de roman nemen steeds weer een andere rol in door zich van uiterlijk te veranderen. Hierdoor is er een steeds een beweging en ontwikkeling van de personages. Ook is er transgressie van de ene ruimte naar een andere op zoek naar een beter leven. Zo vluchten Selena en Martha van Puerto Rico naar de Dominicaanse Republiek op zoek naar acceptatie en een gelukkiger leven.
Selena zong bolero om zijn verdriet als arm weeskind te verdringen en later om anderen te betoveren. Deze melancholische muzieksoort behoort tot de populaire cultuur van het Caraïbisch gebied en beiden hebben als kenmerken intimiteit, uiterlijk, illusie en simulatie. Selena is het symbool van de Caraibische eilanden: hij transformeert zich en verleidt door middel van een lichaam dat gecreëerd is door illusies. De Caraibische eilanden verkopen zich als luxe vakantieparadijs aan rijke toeristen, terwijl er vaak veel ellende en armoede schuil gaat achter deze façade. Net als de travestiet, transformeren de Caraibische eilanden zich als exotische (en erotische) bestemmingen en creëren ze een wereld van illusie en fantasie om bezoekers te entertainen en te plezieren.
De travestiet staat symbool voor de Caraibische eilanden vanwege de hybride identiteit van de eilanden. De Caraïben zijn deels onafhankelijk staten (Selena), maar in de praktijk sterk afhankelijk van Europa en de Verenigde Staten (Graubel). Ze hebben veel gemeen, maar zijn toch ‘anders’ De eilanden hebben de taal, religie en cultuur ‘gekopieerd’ van het rijke Westen, maar deze zijn toch ‘anders’ (creools). Hierdoor behoren de Caraïben wel en niet tot de Westerse samenleving, net als de travestiet die wel en niet man/vrouw is. De inwoners ‘verkleden’ zich en kopiëren de levenswijze van de toeristen. Ze zien de wereld van luxe hotels en casino’s als standaard voor hun eigen leven. Bovendien passen ze zich aan aan de normen van de rijke landen, maar aan de andere kant behouden ze hun exotische en folkloristische identiteit van de ‘andere’. Net als Selena en de boleros veranderen de eilanden in objecten van verlangen, illusie en consumptie.
5. Verleiden als onderhandelingsstrategieDe transformatie van Selena met de hulp van Martha, is een onderhandelingsstrategie voor beide. Selena heeft talent en Martha heeft levenservaring en kent de juiste personen om Selena een boleroster te maken. Beide willen iets bereiken met de performance van Selena in haar rol als travestiet. Martha wordt zijn impresario en noemt zich Miss Martha Divine. Haar wens is om zijn mannelijkheid te deconstrueren en een complete vrouw te worden. Hij is ontevreden met zijn lichaam en ergert zich aan zijn ambigue lichaam. Hij verkleedt zich en manifesteert zich als zakenvrouw om zo te kunnen onderhandelen. Hij vertegenwoordigt de ervaring, is handig met het creëren van illusies en is de juiste persoon om van Sirena Selena een ster te maken. Martha is overtuigd dat het beeld meer waarde heeft dan de werkelijkheid. Dit refereert aan de functie van literatuur, waarin fictie meer waarde heeft dan de ‘werkelijkheid’. De werkelijkheid kopieert de fictie.
Travestie moet niet alleen als een overlevingsstrategie gezien worden in het boek van Santos Febres. Niemand in de roman wordt uiteindelijk wat hij/zij graag had willen zijn. Misschien is dit ook niet het belangrijkste aspect in het boek, want het gaat uiteindelijk om overlevingsstrategieën an sich. Selena probeert te overleven door haar verleidingstactieken en speelt een strategisch en gevaarlijk spel waardoor ze zichzelf en anderen kan ontmaskeren.
Aan het eind van het boek vlucht Sirena Selena van zijn vorige leven en neemt de rol van impresario over wanneer hij een jonge onschuldige jongen ontmoet. Inmiddels is Selena zelf ervaren om een nieuwe illusie te kunnen creëren en exploiteren.
Delgado-Costa, José. “Fredi Veláscues le mete mano a Sirena Selena vestida de pena”, in: Centro Journal, Vol. XV Nummer 2, 2003.
Haesendonck, Kristian van. “Sirena Selena vestida de pena de Mayra Santos-Febres: ¿transgresiones de espacio o espacio de ansgresiones?” (sic). Centro Journal, Vol. XV Nummer 2, 2003.
Sandoval-Sanchez, Alberto. “Sirena Selena vestida de pena: A novel for the New Millenium and for New Critical Practices in Puerto Rican Literary and Cultural Studies”, in Centro Journal, Vol. XV Nummer 2, 2003.
Santos-Febres, Mayra. Sirena Selena vestida de pena. Mondadori, 2002.
Sarduy, Severo. “Copy/Simulacrum”. In: Written on a Body. Lumen Books, New York, 1989.
RSS
Facebook
Twitter
