De Franse revolutie in het Caribisch Gebied
De rubriek Herlezen vraagt aandacht voor boeken die langer geleden zijn verschenen en de moeite van het herlezen waard zijn. Suggesties? Laat het ons weten via ons emailadres. Vandaag een stuk over Explosion in a Cathedral uit 1962 van Alejo Carpentier.
door Jerry Egger
Bijzondere romans verdienen blijvende aandacht. De laatste tijd heeft dWTL regelmatig stukken gepubliceerd van dergelijke, soms wat oudere boeken. Alejo Carpentiers Explosion in a Cathedral valt zonder meer onder deze categorie. De originele editie in het Spaans verscheen in 1962 en kort daarna verschenen vertalingen in onder andere Frans en Engels. Een google search levert geen resultaten op van een Nederlandse vertaling van dit werk. Elders wordt er ook geen vertaling van dit boek vermeld in het Nederlands. Nu wordt deze historische roman beschouwd als een van de hoogtepunten in het oeuvre van deze Cubaanse schrijver.
Wie is Alejo Carpentier? Hij werd in 1904 geboren op Cuba en overleed in 1980 in Parijs waar hij voor de Cubaanse ambassade werkte. Zijn vader was een Franse architect en zijn moeder een Russin. Hij heeft veel gereisd door het Caribisch Gebied en Latijns-Amerika. In zijn leven hebben schrijven en musiceren een belangrijke rol gespeeld. Zijn onderzoek naar de ontwikkeling van muziek op Cuba resulteerde in de klassieke studie Music in Cuba uit 1946. Een van zijn spraakmakende romans, ook met een historisch karakter, was The Kingdom of this world (1948) zoals de Engelse vertaling luidt, in het Nederlands Het Koninkrijk van deze wereld. Daarin staat een stukje geschiedenis van Haïti centraal. Op bijzondere wijze maakt de lezer kennis met diverse aspecten van de Haïtiaanse cultuur en vooral met de enige opstand van slaafgemaakten in het Caribisch Gebied die succesvol was en heeft geleid tot een onafhankelijk land. Maar hij wijst ook op de nasleep toen in deze natie de dictatuur de bovenhand kreeg.
Carpentiers roman Explosion in a Cathedral speelt zich af in dezelfde tijd als Het Koninkrijk van deze wereld en wel de overgang van de 18de naar de 19de eeuw toen Europa helemaal in het teken stond van de Franse revolutie en de Napoleontische oorlogen. Het aantrekkelijke van deze roman is wel dat de verschillende karakters door het Caribisch gebied rondtrekken en diverse gebieden aandoen inclusief Suriname. De lezer krijgt een goed beeld wat voor invloed de gebeurtenissen in Europa hebben op het leven van de onderdanen in de overzeese gebieden maar ook hoe deze gekoloniseerde volkeren een rol spelen in het land van de kolonisator.
De hoofdrolspeler in de roman is de historische figuur Victor Hugues. Zijn vader was een Fransman die in Saint Domingue (Haïti) een bakkerij had. Zoon Victor speelde in de periode van de revolutie een steeds belangrijkere rol in het Caribisch Gebied. Hoewel Carpentier onderzoek heeft gedaan naar deze historische figuur was er niet veel bekend van hem. Dat kan een nadeel zijn voor de schrijver maar ook een voordeel want het biedt mogelijkheden om delen van het leven van een dergelijk karakter zelf in te vullen. En dat heeft de auteur zeker gedaan. Hij beschrijft verschillende stadia in het leven van deze hoofdfiguur die steeds hoger klimt op de Caribische revolutionaire, maatschappelijke ladder. Carpentier laat ook de veranderingen zien die Hugues ondergaat wanneer hij zeggenschap krijgt over eilanden in deze regio. De idealistische jongeman wordt steeds autoritairder en corrupter naarmate hij meer macht krijgt. In dit opzicht is het de bekende transformatie in tijden van revoluties waarbij revolutionairen de weelde van de macht maar heel moeilijk kunnen dragen en steeds meer trekken krijgen van de verjaagden. We hoeven niet ver om ons heen te kijken om dit te herkennen.
Tegenover de figuur van Victor Hugues staat Esteban, die sceptischer is over de revolutie. Wanneer hij lijfelijk aanschouwt wat er gebeurt in Frankrijk dan ziet hij de absurditeit van sommige rituelen, maar ook de idiote voorstellen die worden gedaan in naam van dezelfde revolutie. Hij maakte ook de nodige gevechten mee in het Caribisch Gebied waar de Engelsen steeds bezig waren om de Fransen dwars te zitten want het idee om de slavernij af te schaffen, was natuurlijk heel gevaarlijk voor de Britse bezittingen die sterk afhankelijk waren van slaafgemaakten die het zware werk verrichten. Zo komen diverse aspecten van de revolutie aan bod in deze roman en vooral ook de gevolgen voor onze regio.
Esteban belandt op het vasteland in Cayenne. Daar ziet hij de verschillen met al de eilanden die hij heeft bezocht. Er zijn veel meer inheemse mannen en vrouwen die de stad regelmatig bezoeken om handel te drijven. Dit vasteland vindt hij echter maar een heel eenzaam gebied dat al heel snel overgaat in een ondringbaar oerwoud. Na de nodige avonturen en pogingen om daar weg te komen, lukt het Esteban eindelijk om met een schip naar Paramaribo te komen. In dit Nederlandse gebied ziet hij de contrasten met Cayenne waar stagnatie overal zichtbaar is. Hij vindt deze stad veel mooier, de houten huizen aantrekkelijker en de straten met de tamarindebomen aan weerszijden heel aangenaam. Carpentier beschrijft het op de volgende manier: Esteban had het gevoel dat hij in een stad beland was die zich had ‘aangekleed’ voor een groot feest. Bovendien was deze stad toen al in de ogen van Esteban een tolerante plaats waar diverse Christelijke denominaties en het Jodendom vreedzaam naast elkaar stonden. Het is een opvallende positieve beschrijving van het Nederlandse kolonialisme op dit stukje vasteland van Zuid -Amerika.
De rest van het verhaal is bekend. De Franse revolutie gaat over in de Napoleontische periode waar veel van de verworvenheden worden teruggedraaid. Wat niet lukt, is om Haïti weer tot een kolonie te maken en de slavernij weer in te voeren. Dat lukt wel in al de andere Franse gebieden. Pas in 1848 zal vrijheid worden toegelaten, maar het Haïtiaanse volk heeft laten zien dat slaafgemaakten in staat waren hun vrijheid zelf te verkrijgen. Carpentier heeft een roman gewijd aan de diverse aspecten van de geschiedenis van de Caribische regio toen revoluties de belofte inhielden van grote veranderingen die uiteindelijk niet kwamen behalve in het ene gebied: Haïti.
Alejo Carpentier, (2001) Explosion in a Cathedral. Minneapolis, University of Minnesota Press. Oorspronkelijke titel El Siglo de las Luces, (1962) ISBN 0 8166 3808 X
RSS
Facebook
Twitter
