Verslag bijeenkomst Wikipedia en Caribisch erfgoed
Op 7 oktober 2017 vond er een studiemiddag Wikimedia en Caribisch Erfgoed plaats in de Openbare Bibliotheek in Amsterdam. Hierbij een verslag van deze bijeenkomst door Vincent Wintermans.
De deelnemers van de bijeenkomst waren enthousiast om met dit onderwerp verder te gaan, en de krachten te bundelen om b.v. een speciale groep te starten om het Caribisch, Surinaams of koloniale erfgoed een betere plaats te geven in Wikiprojecten, waarbij de Gender gap groep als voorbeeld kan dienen. Zij hebben toegestaan om namen en e-mailadressen met elkaar te delen. Indien u zich daarbij wilt aansluiten dan kunt dat per kerende mail aangeven, en dan zet ik u op de lijst (vwinter@unesco.nl). U zult dan ook op de hoogte blijven van vervolgactiviteiten die de Nederlandse Unesco Commissie en Wikimedia Nederland met partners hiervoor van plan zijn te organiseren.
Deelnemers
Reinier Salverda (voorzitter), Aspha Bijnaar, Ichmarah Kock, Marco Swart, Sandra Rientjes, Tiemen Wind, Harriet de Man, Olaf Janssen, Ardjuna Candotti, Jan Bart de Vreede, Geneviève Lieuw, Danielle Jansen, Eduard Mangal Veronique Vos, Tico Koopmans, Lilly Peterson, Kenneth Robinson, Renate Belfor, Sandra Fauconnier, Vincent Wintermans (verslag), Marielies Schelhaas, Michelle van Lanschot.
.
Reinier Salverda – Opening
Dat het Nederlands Memory of the World Comité een bijeenkomst organiseert over de vraag hoe koloniale geschiedenis gereflecteerd wordt in het Nederlandstalige Wikipedia, vraagt misschien enige toelichting. Memory of the World is het Unesco programma voor documentair erfgoed. Het programma kent een internationale lijst waarop documentair erfgoed van ‘wereldbelang’ (world significance) geplaats wordt, het MoW Register. Verschillende Nederlandse erfgoederen op die lijst, zoals de archieven van de VOC en WIC, hebben een link met het koloniale verleden. Dit jaar voert het Comité een project uit om instellingen met Register-erfgoed in de collectie kennis te
laten maken met Wikipedia. Daarvoor is Sandra Fauconnier aangesteld als Wikipedian in Residence, en in die hoedanigheid heeft zij gewerkt bij het Zeeuws Archief, waar een belangrijk archief bewaard wordt over de trans-Atlantische slavenhandel, het archief van de Middelburgsche Commercie Compagnie. Deze bijeenkomst komt voort uit de verbinding tussen Wikimedia en Caribische geschiedenis die in dit bezoek is gelegd.
Erfgoed van minderheden is vaak kwetsbaar. De Friezen hebben een eigen Academie, een encyclopedie, een taalwet én een Wikipedia, maar belangrijke collecties zijn vaak ontstaan uit initiatieven van onderop, zoals het Yiddish Book Center van Aaron Lansky en de Charles L. Brockson Afro-American Collection van de Temple University, Philadelphia.
Het thema van vandaag is actueel én politiek gevoelig. Deze maand is De Maand van de Verzwegen Geschiedenis, maar slavernij is allesbehalve iets uit het verleden: het bestaat nog altijd (Yves Bénot La Modernité de l’esclavage). In België wordt in Gent een driedaags Festival van de Gelijkheid georganiseerd – in Nederland lijken we daar nog altijd niet aan toe te zijn.
.
Sandra Rientjes – De wereld achter Wikipedia
Rientjes is directeur van Wikimedia Nederland, een kleine organisatie die Wikipedia en andere kennisdeelinitiatieven ondersteunt. Wereldwijd zijn er zo’n 40 van dergelijke chapters. Het hoofdkantoor van de beweging staat in San Francisco.
Wikimedia is een mondiale vrijwilligersbeweging. Deze mensen delen de hobby ‘kennis delen’. De visie van Wikimedia is: “Imagine a world in which every single human being can freely share in the sum of all knowledge. That’s our commitment.”
De online encyclopedie Wikipedia is het bekendste Wikimedia-project, maar er zijn er elf andere: Wiktionary, Wikiversity, Wikispecies, Wikicommons, Wikiquote, Mediawiki, Wikidata, Wikibooks, Wikinews, Wikisource, Wikivoyage.
Wikipedia bestaat sinds 2001 en wordt zeer intensief gebruikt over de hele wereld: de encyclopedie is gratis en bevat geen reclame. Zo’n 2 miljoen mensen hebben er aan bijgedragen; op dit moment zijn er wereldwijd 80.000 actieve schrijvers, in Nederland 1.300. Er zijn Wikipedia’s in 277 talen. Het Nederlandse Wikipedia is heel groot (bijna 2.000.000 artikelen), Wikipedia in het Sranan (1200 artikelen) of het Papiaments (2100 artikelen) is veel kleiner. Er is geen een-op-een relatie tussen de grootte van Wikipedia en het aantal sprekers van een taal. De Wikipedia’s in het Urdu, Arabisch of Chinees zijn relatief klein.
Meewerken aan Wikipedia is laagdrempelig: iedereen kan zich registreren en meedoen, ook anoniem. Er zijn geen eisen vooraf. Sommige nu zeer actieve schrijvers zijn begonnen met het verbeteren van een enkele spelfout. Beginners moeten vaak wel wennen aan de uitgangspunten (alle informatie is neutraal, encyclopedisch, feitelijk en verifieerbaar; eigen onderzoek, eigen meningen, reclame en propaganda zijn taboe) waar streng de hand aan wordt gehouden, en aan de gegroeide cultuur binnen de Wikigemeenschap. Daarom is goed als nieuwe schrijvers zich
laten helpen door ervaren Wikipedianen.
Over de demografische opbouw van de groep Nederlandse Wikipedianen is het een en ander bekend: alle leeftijden zijn goed vertegenwoordigd, driekwart van de bewerkers is hoogopgeleid, en mannen zijn sterk oververtegenwoordigd (90% is man; ook elders in de wereld is dat het geval). Over de etnische samenstelling van de Wikipedianen zijn geen cijfers, maar het vermoeden bestaat dat in Nederland minderheden ondervertegenwoordigd zijn.
Wikimedia Nederland doet aan voorlichting en communicatie, maar heeft in het geheel geen zeggenschap over de inhoud van de artikelen op Wikipedia. Het vaststellen van de regels en de handhaving ervan is aan de gemeenschap van schrijvers. Dat de encyclopedie in de praktijk werkt is eigenlijk een raadsel. Het vertrouwen in de encyclopedie bij het publiek is heel groot. In 2015 won Wikipedia de Erasmusprijs.
Toch is er reden voor zorg. Iedereen schrijft over wat hij of zij het beste kent, en wat hem of haar het meest aan het hart ligt. De scheefheden die hierdoor ontstaan zijn een reden tot zorg. De scheve man-vrouw-verdeling kan mogelijk verklaard worden uit de geschiedenis van het internet; toen Wikipedia in 2001 begon was het plaatsen van teksten op internet nog vrij bijzonder, en nerdy. De Wikigemeenschap begon als een mannenclub, en clubs hebben de neiging om aanwas vooral te rekruteren uit mensen met een gelijksoortig profiel.
Wikipedia gaat inhoudelijk te sterk over Noord-West Europa. 20% van de wereld beschrijft 80% van de wereld. Er wordt op dit moment gewerkt aan een Wikimedia Movement Strategy voor 2030 waarin Wikimedia zichzelf als een sociale beweging positioneert en waarin de verzameling van knowledge that fully represents human diversity: “We will break down the social, political, and technical barriers preventing people from accessing and contributing to free knowledge.”
.
Aspha Bijnaar – Is wikipeda voldoende inclusief? Oorverdovende stiltes in het lemma Transatlantische slavenhandel
Voordat Bijnaar het artikel Trans-Atlantische slavenhandel op de Nederlandse Wikipedia aan een analyse onderwerpt, presenteert zij enkele cijfers die een indicatie geven hoe weinig artikelen er zijn over Caribische en Surinaams geschiedenis en cultuur. Bij een zekere manier van tellen (‘twee lagen diep’) zie je dat 1019 artikelen een link met Estland hebben, tegenover slechts 358 artikelen over de Cariben en 647 over Suriname. Er zijn dus een nog een heleboel artikelen te schrijven over de Cariben en de geschiedenis die Nederland met dit deel van de wereld deelt.
Deze informatie is bekend, dus dat is het probleem niet. Het artikel trans-Atlantische slavenhandel bestaat in 21 taalversies. In de overlegpagina’s achter de Nederlandse en Duitse artikelen zie je iets van wat je een ‘ideologische’ discussie zou kunnen noemen: daarbij gaat het bijvoorbeeld over de rol van de Arabische slavenhandelaren in Afrika.
De vraag is dan of dat in dit artikel besproken met worden, en of dat er niet bij gehaald wordt om de schuld van de Europeanen kleiner voor te stellen dan zij is.
Het artikel is op verschillende plaatsen gekenmerkt door onthullend en vaag taalgebruik, zoals hier:
Gedurende de vijftiende en zestiende eeuw ontstonden zowel de behoefte aan deze gedwongen arbeid als de voorwaarden om deze grootste deportatie van mensen uit de geschiedenis mogelijk te maken. De behoefte ontstond door de groeiende welvaart in Europa waardoor de consumptie van luxegoederen begon te stijgen. Dit vergde de productiefactoren land, arbeid en kapitaal. Hierbij golden de nodige beperkende factoren waardoor de productie niet in Europa met behulp van vrije arbeid uitgevoerd werd.
Daarbij hoort ook het veelvuldig gebruik van het woord ‘men’:
Voor de grootschalige mechanisering van de industriële revolutie was men vooral aangewezen op menselijke arbeid. Het was echter vooraf geen uitgemaakte zaak dat dit slaven zouden zijn en dat deze slaven uit Afrika zouden komen. Aanvankelijk haalde men de arbeidskrachten uit de lokale bevolking. In het gebied van de Azteken en de Inca’s kon men gebruikmaken van het bestaande systeem om grote aantallen arbeidskrachten te werven en was het niet nodig om over te gaan op slavernij.
Het is opvallend dat er in het artikel gerept wordt over ‘Europa’ en ‘Afrika’, maar dat de landen die aan de handel deelnamen, niet duidelijk genoemd worden. Informatie over het geweld, de vernederingen en het racisme die onlosmakelijk met de slavenhandel verbonden waren, ontbreken volledig. Er zijn geen sporen in het artikel over actuele debatten rondom de economische winstgevendheid van de handel, over de terminologie (’slaaf’, ‘slaaf gemaakte’ of ‘dwangarbeider’) of het debat over omstreden erfgoed. Door dit soort omissies en het vage taalgebruik wordt de lezer feitelijke informatie onthouden, die je in een ‘encyclopedie’ wel verwacht.
De bronnen die voor het artikel gebruikt zijn, zijn selectief. De genoemde auteurs zijn allemaal wit, en op één na allemaal man. Er zijn genoeg historici met een andere achtergrond die over dit onderwerp gepubliceerd hebben, maar ze ontbreken. De decolonizing the mind-stroming, die sinds 2005 westerse vooroordelen in de geschiedschrijving probeert bloot te leggen, is niet vertegenwoordigd.
Door deze gebreken zou Bijnaar het artikel niet aanbevelen aan een scholier die zich een beeld wil vormen van de trans-Atlantische slavenhandel.
.
Uit de discussie
Het is niet makkelijk te begrijpen hoe Wikimedia, met een hoofdkantoor in Amerika, en een directeur bij het Nederlandse chapter, geen enkele zeggenschap over, of verantwoordelijkheid voor de inhoud van Wikipedia heeft. Zijn incidenten, zoals ooit bij een artikel over Sarah Palin, waarbij in korte tijd de teneur van een artikel drastisch van het ene uiterste naar het andere, niet te vermijden door meer sturing van boven?
Rientjes onderstreept dat Wikimedia door voorlichting, training en het financieren van kleine projecten de Wikipedia-gemeenschap wel kan nudgen, maar niet kan aansturen. Als een artikel door iemand wordt aangemerkt om verwijderd te worden, dan is de beslissing daarover aan een moderator die door de Wikipedianen uit de Wikipedia-gemeenschap gekozen wordt. Deze moderator maakt die beslissing op basis van de discussie over het betrokken artikel. Deelnemers aan die discussie geven vaak een oordeel: ‘dit moet verwijderd/behouden worden vanwege deze en deze redenen…’ Als meer discussianten voor verwijdering pleiten dan voor handhaving, dan
zal de beslissing van de moderator dat zeer waarschijnlijk steunen. Je kunt je afvragen of in dit systeem de visie van de minderheden het niet te gemakkelijk aflegt tegen de stem van de dominantie groep, die de sfeer van de discussie bepaalt. Maar waarschijnlijk typischer voor Wikipedia dan de macht van het getal bij dit soort beslissingen over wel of niet verwijderen, is de macht van het individu die de kennis, de tijd en het enthousiasme heeft om zijn of haar steentje bij te dragen. Het artikel over Tula van Tiemen Wind is een goed voorbeeld van ‘wat het individu vermag’.
Wikimedia heeft niet de pretentie dat Wikipedia in enig artikel de objectieve waarheid geeft. In het onderwijs of onderzoek kan een Wikipedia-artikel een goede eerste oriëntatie zijn, maar je moet vooral verder zoeken en kritisch controleren. Wikipedia kan nooit perfect worden, maar zich wel steeds verder verbeteren.
Dat verbeteren behelst niet alleen het verbeteren van een jaartal of het aanvoeren van een nieuwe bibliografische bron. Ook over moeilijkere zaken als de hele tendens van een artikel, of het ‘narratief’ of het ‘perspectief’ wordt vaak flink gediscussieerd en worden verbeteringen voorgesteld. Waarbij bij veel onderwerpen natuurlijk de balans tussen meerdere perspectieven gevonden moet worden. Als er over een onderwerp volstrekt verwerpelijke opvattingen bestaan of bestonden dan moet daar melding van gemaakt worden – wat natuurlijk heel iets anders is dan dat dergelijke opvattingen de teneur van een artikel mogen bepalen. Het grote voordeel van Wikipedia boven een gedrukte encyclopedie is, is dat artikelen voortdurend bijgevijld kunnen worden en dat iedereen de keuze heeft om een deel van dat proces te willen zijn of niet. De verschillende taalversies van een artikel kunnen elkaar wederzijds versterken en inspireren.
.
Sandra Fauconnier – Wikimedia in Nederland en ‘knowledge gaps’
Binnen Wikipedia zijn verschillende projectvormen ontstaan waarmee geprobeerd wordt om disbalansen aan te pakken. Fauconnier is bij verschillende van dergelijke projecten betrokken (geweest).
Het GLAM project is een wereldwijd initiatief om bewaarinstellingen (Galleries, Libraries, Archives and Museums) digitale collecties (rechtenvrij) te laten delen via Wikicommons. Dat materiaal kan dan in tweede instantie worden gebruikt ter illustratie van Wikipedia-artikelen. Donaties van het Wereldmuseum in Rotterdam worden bijvoorbeeld goed gebruikt in het Indonesische Wikipedia.
Een voorbeeld van een nationaal project is Nederland en de wereld. Dit is een uitwisselingsplatform voor vraag en aanbod op het gebied van gedeeld cultureel erfgoed.
Ook een Wikipedian-in-Residenceschap, zoals het Memory of the World project dat Fauconnier nu uitvoert, is een beproefde methode om meer data uit bewaarinstellingen voor Wikimedia los te weken.
De Internationale School voor Tolken en Vertalers (ITV) laat leerlingen als vertaalopdrachten Wikipedia-artikelen vertalen.
Voor het probleem dat deze vergadering wil adresseren is de vorm van een werkgroep wellicht het meest interessant. Fauconnier is betrokken bij het Wikiproject Gendergap. Dit wordt gedragen door een kerngroep van 6 à 7 vrouwen, maar is succesvol in het mobiliseren van veel meer vrouwelijke schrijvers. Het project streeft naar 1.000 nieuwe artikelen; de teller staat nu op 540. Belangrijk onderdeel van het succes is de gastvrijheid van Atria voor maandelijkse schrijfdagen (WikiVrijdag). Zo’n groep zou idealiter ook een meer afgesloten deel moeten hebben, een veilige plek waar je elkaar kunt vertrouwen en enthousiasmeren. Het is beter om niet te lang te blijven hangen in de
voorbereiding: gaan met elkaar aan de slag en zoek op die manier uit wat het beste werkt. Er is meer nuttig werk dan het schrijven van artikelen: organiseer schrijfbijeenkomsten, identificeer onderwerpen die een onderwerp verdienen, maak kleine bewerkingen (bijvoorbeeld op het gebied van bibliografie) en geef feedback op overlegpagina’s.
.
Ideeën voor verdere activiteiten
De deelnemers zijn het eens dat het opzetten van een special interest group voor Caribische cultuur en geschiedenis, vergelijkbaar met de Gendergap groep, goede diensten zou kunnen bewijzen voor het verbeteren van het Nederlandstalige Wikipedia. De organisatie zal de namen en adressen van de deelnemers van de bijeenkomst meesturen met het verslag, zodat er een begin gemaakt kan worden met de organisatie. De geïnteresseerden die niet konden komen zullen het verslag ook krijgen, en daarbij ook de vraag of zij hun naam en adres willen laten delen.
Specifieke voorstellen voor werk dat de nieuwe groep zou kunnen uitvoeren:
– Het opstellen van een lijst met onderwerpen die een artikel verdienen;
– Het aanvullen van de Gendergap lijst met onderwerpen uit de Caribische geschiedenis.
– Het identificeren van een instelling die regelmatige schrijfmiddagen wil organiseren (zoals Atria dat doe voor Gendergap). Misschien is het KITLV een geschikte kandidaat.
– Michiel van Kempen, hoogleraar Nederlands-Caraïbische letteren aan de Universiteit van Amsterdam, zou gevraagd kunnen worden medewerking te verlenen. Het Surinaams Spotmuseum en de website Slavernijenjij beschikken over veel informatie die Wikiwaardig is.
– Wikimedia kan het project onder de aandacht brengen van de Wikipedianen in Nederland. Misschien kunnen er banners gemaakt worden boven artikelen die ‘eenzijdig Europees’ zijn met de uitnodiging om te helpen ze te verbeteren.
– Er moet onderzocht worden of er good practices zijn bij anderstalige Wikipedia’s. Wij weten hier weinig over Wikipedianen in Suriname of op de Caribische eilanden.
– Onderzoek welke anderstalige Wikipedia’s goed artikelen over Caribische onderwerpen hebben en stimuleer vertalingen.
– Wiktionary wil graag versterking hebben voor de woorden van Caribische en Surinaamse oorsprong in het Nederlands.
– Als nieuwe schrijvers onzeker zijn door (werkelijke of vermeende) taalachterstand, dan kan een systeem van mentorschap goed diensten bewijzen.
– Breng Wikimedia naar de Surinaamse en Caribische gemeenschappen. De informatie over de doelen en werkwijzen van Wikipedia zoals die vandaag gegeven is zou ook op andere plaatsen doorgegeven moeten worden.
Lees hier over een najaarsreeks colleges over de onbekende kanten van de slavernij; start in november 2017.
RSS
Facebook
Twitter
