Terroristen, ballerina’s en een Surinaams décor
door Jerry Egger
In haar roman Eating Air (2010) behandelt Pauline Melville verschillende thema’s. Ze weet op knappe wijze actuele onderwerpen zoals terrorisme, de islam, de bankwereld en aanslagen met vliegtuigen een plaats te geven in het verhaal. Het is hedendaags, maar de lezer heeft niet de indruk dat zij zo nodig de grote onderwerpen van het begin van de 21ste eeuw moest beschrijven en er verder niks mee heeft gedaan. Melville weet juist heel goed deze zaken te verwerken tot een geheel dat waarschijnlijk niet aan kracht zal inboeten wanneer deze onderwerpen uit het nieuws zijn verdwenen. Dit komt doordat de hoofdpersonen zonder deze actualiteit interessant genoeg zijn en landen zoals Engeland, Nederland, Suriname en Brazilië die het decor vormen, waarschijnlijk ook niet snel zullen verdwijnen.
Achtergrondinformatie over Melville helpt om dit boek beter te plaatsen. Haar vader is van inheems- Guyanese afkomst en haar moeder een Engelse. Zij werd in 1948 geboren en is naast schrijfster ook actrice. Op latere leeftijd begon zij verhalen en romans te publiceren. Haar eerste bundel korte verhalen was Shape Shifter (1990), terwijl de eerste roman, The Ventriloquist’s Tale, in 1997 op de markt werd gebracht. Een tweede collectie verhalen, The Migration of Ghosts, kwam in 1998 uit. Haar werk is niet ongemerkt gebleven. Zij heeft verschillende literaire prijzen in Engeland in de wacht gesleept. Met haar eerste roman won zij in haar geboorteland, de Guyana Prize. Wie zijn de hoofdfiguren in haar nieuwste roman? Allereerst is er een verteller die in café’s schrijft ergens in Engeland. Deze inleiding op de roman wordt ondertekend door Baron S. Hij zegt op de eerste pagina dat hij uit ‘Surinam’ komt. Waarschijnlijk is hij er lang niet geweest anders zou hij weten dat de officiële spelling al vanaf de onafhankelijkheid met een ‘e’op het einde wordt geschreven. Hij zegt over zichzelf dat hij piano speelt, een lichte huidskleur heeft en even slank is als Barack Obama. De lezer weet ook dat hij nog familie in Suriname heeft waar hij af en toe naar toe gaat als hij in de problemen is. Tijdens een van de bezoeken omtmoet hij Elissa (Ella) de Vries, een ballerina die in Brazilië voor een van de bekende gezelschappen danst. Haar verhaal wordt de leidraad voor deze roman die niet alleen verschillende continenten bestrijkt, maar ook perioden; van de jaren zeventig toen veel nog kon, naar de radicalisering aan het eind van de 20steeeuw tot de aanslagen in het eerste decennium van de 21ste eeuw. Rond Elissa zijn er diverse figuren die op hun eigen manier zijn verbonden met deze balletdanseres. Melville weet heel handig al deze mensen in het verhaal te weven. Een andere figuur, die Baron S. introduceert, is Viktor Skynnard. Deze gefrustreerde revolutionair vraagt zich af: ‘(w)hat is a revolutionary to do when there are no revolutions’ (p.18). Het boek zit vol met dit soort ironische opmerkingen. Skynnard heeft een Ph.D. in literatuur, maar parasiteert op anderen zoals de actrice Vera Scobie die een zoon heeft, Mark. Deze twee worden terloops geïntroduceerd maar vooral Mark zal later een belangrijke rol spelen. Hij doet mee met verschillende radicale groepen in de jaren zeventig, maar de connecties van zijn beide ouders zorgen ervoor dat hij vaak de dans kan ontspringen wanneer hij of de groep waartoe hij behoort, op het punt staan te worden gearresteerd.
Rondom Mark zijn er meer figuren die heel uitgebreid en soms tot in detail worden geïntroduceerd, maar de lezer komt in dit stadium weinig of niets te horen over Ella de Vries. Melville neemt alle tijd om haar karakter voor te stellen. Dat maakt deze roman ook zo boeiend want verschillende milieus worden beschreven met alle hebbelijk- en onhebbelijkheden. Langzaam maar zeker begint het verhaal meer lijn te krijgen. Verschillende van de karakters waren betrokken bij pogingen om in heel Europa het gezag van diverse staten omver te werpen met acties zoals aanslagen en overvallen. De bedoeling was dat er chaotische situaties zouden omstaan. De omstandigheden in deze landen zouden op zo’n manier rijp worden gemaakt voor de totale omverwerping van de bestaande structuren. Daartussendoor lopen ook allerlei relationele zaken. Nogmaals, Melville neemt alle tijd om haar verhaal te vertellen. Aangezien de lezer steeds meer wil weten over de personen in de roman, is het helemaal niet erg dat de grote lijnen even worden losgelaten om bij te komen van al de verwikkelingen in zo’n 130 bladzijden. In deel 2 wordt het verhaal van Ella de Vries uitvoerig beschreven. We ontmoeten haar wanneer ze op jonge leeftijd al lid is van The Royal Ballet en zelfs op tournee gaat met de groep. Ze raakt ook helemaal verliefd op Donnie McLeod. Hij zal voor de rest van haar leven voor kortere of langere tijd verdwijnen wat haar de gelegenheid geeft allerlei buitenechtelijke relaties aan te gaan. Dit zijn allemaal uitweidingen. Telkens wordt toch wel duidelijk dat al de karakters betrokken zijn bij gevaarlijke spelletjes van verraad en achtervolging door inlichtingendiensten uit diverse Europese landen, die willen weten waarmee de mannen en vrouwen bezig zijn. Tussen de bedrijven door, komt de lezer te weten dat Ella’s vader Hubert De Vries uit Suriname komt. Via deze familierelatie heeft Melville de gelegenheid om Ella naar Suriname te laten gaan om niet alleen kennis te maken met de familie van haar vader, maar ook met het land. Daar leren we meer over enkele aspecten van het Caribisch gebied zoals het feit dat er binnen eenzelfde familie, broers en zusters kunnen voorkomen met verschillende huidskleuren; van licht gekleurd tot donker. De auteur moet Suriname in elk geval een beetje kennen want Ella’s oom heeft een wit huis ergens in de Gravenstraat (nu Henck Arronstraat). Zelfs Wie Eegie Sanie als een onafhankelijkheidsbeweging wordt genoemd. Ella maakt ook een trip naar het binnenland van Suriname. Daar hoort zij indianen (nu inheemsen) zeggen dat de soldaten niet van hen houden en zij krijgt de indruk dat een opstand wordt voorbereid. Dit is wat inderdaad gebeurde, niet in Suriname, maar Guyana aan het eind van de zestiger jaren. Zo wordt aan de Caribische achtergrond van het verhaal wat meer body gegeven. Een voor een komen de figuren die in deel 1 van de roman werden geïntroduceerd, weer tevoorschijn. Melville geeft aan hoe de verbanden lopen tussen al de mensen en vooral hoe zij elkaar hebben ontmoet. Zo begint het politieke steekspel, dat zich ontwikkelt, meer vorm te krijgen. Aan de hand van de politieke figuren die genoemd worden, kan de lezer de tijd bepalen. Het tijdsbeeld krijgt steeds vastere vormen en het afzetten tegen de maatschappij, dat toen voorkwam in verschillende lagen van de bevolking maar vooral onder jongeren en studenten, wordt zichtbaar. Geweld is onderdeel van het verzet. Het gemak waarmee hierover gesproken wordt, maakt je in het tweede decennium van de 21ste eeuw, er niet vrolijker op. De gevolgen van wat soms ‘random violence’ wordt genoemd, worden bijna elke avond breed uitgemeten in de nieuwsuitzendingen. De jongemannen en vrouwen in de zeventiger jaren van de 20steeeuw konden waarschijnlijk niet overzien welke grote gevolgen dat zou hebben over de hele wereld, inclusief Europa. In dit deel van de roman, laat Melville ook zien hoe alles langzaam maar zeker grimmiger wordt. Een ander element van die tijd was verraad. De speciale politie-enheden die bezig waren de radicale groepen in die tijd te bestrijden, werkten ook met infiltratie om zo alle gangen te kunnen nagaan. Ook dit wordt door Melville in kaart gebracht in haar roman. Maar verraad op een ander niveau kan veel pijnlijker zijn. Ella wordt daar het slachtoffer van; ze wordt gediscrimineerd op grond van haar te donkere huidskleur en krijgt niet de grote rol in een ballet waarvoor ze de capaciteiten heeft. In deel 3 van de roman komt Ella na vele jaren terug naar Engeland, dat intussen enorm veranderd is door de vele vernieuwingsgolven op maatschappelijk gebied, maar ook op het gebied van de infrastructuur zoals de grote bouwwerken in vooral London en de toenemende economische liberatisatie in het hele land. De radicale groepen bestaan nog steeds maar nu is de islam de grote boosdoener in de ogen van de Europeanen. Wat tijd betreft zijn we al aan het einde van de 20steen het begin van de 21ste eeuw beland. Een aantal van de radicalen van enkele decennia daarvoor, hebben hun lot nu verbonden met een godsdienst en niet zozeer met een ideologie. Ook nu weer weet Melville het hele verhaal goed te dirigeren zodat er geen losse eindjes achterblijven. Mislukte bomaanslagen, het neerstorten van een vliegtuig van El Al op de flats in de Bijlmermeer in 1992 worden aangehaald, maar ook geheime diensten en verraad zorgen ervoor dat aanslagen vaak mislukken.
Heeft Pauline Melville een thriller geschreven? De echter liefhebbers van een dergelijk genre, zullen deze roman waarschijnlijk te langdradig vinden. Er zijn teveel uitwijdingen en details die in eerste instantie niet ter zake zijn.Voor andere lezers die het boek oppakken heeft dit het boek juist een behoorlijke meerwaarde. Karakters worden uitgebreid besproken en de achtergronden plaatsen die in een veel groter kader dan een onderdeeltje uit een spannende thriller. Het heeft elementen van vele maatschappelijke problemen van de afgelopen 40 tot 50 jaar. Verschillende delen van de wereld worden erbij betrokken; van het Midden Oosten tot de Amerika’s, de Verenigde Staten en Europa.
Pauline Melville: Eating Air. London: Telegram, 2010. ISBN 978-1-84659-081-8.
RSS
Facebook
Twitter
