Vertrouwen en duurzaamheid (1)
Aanzet tot een nieuw boek
door Willem van Lit
Aanvankelijk had ik het idee om een artikel te schrijven over vertrouwen in arbeidsorganisaties. In mijn dagelijkse werk heb ik veel te maken met arbeid en organisatie en er wordt veel gesproken en geschreven over kwaliteit en duurzaamheid van arbeid. In gesprekken met mensen binnen werkrelaties valt veelvuldig het woord vertrouwen. Dit blijkt een sleutelbegrip te zijn in relatie tot kwaliteit van werk en de werkverhoudingen zelf. Vertrouwen is een bindmiddel. Veel organisatieadviseurs stellen het verbinden van mensen in arbeidsorganisaties centraal.
Terwijl ik dit artikel schreef en erover las, kwam ik tot bredere inzichten. Vertrouwen heeft veel te maken met andere thema’s die ik heb besproken in mijn boek Cariben laten we het onmogelijke vragen.
Het is nauw verbonden met begrippen als tolerantie en verdraagzaamheid. Het bracht mij op het idee het verschijnsel vertrouwen in een veel breder kader te beschrijven en het mogelijk als aanloop te gaan gebruiken voor een nieuw boek. Dit boek moet thema’s als identiteit, tolerantie, vertrouwen en emoties of complexen als boosheid en arrogantie met elkaar gaan verbinden, waarbij ik wederom de Nederlands-Caribische context als platform zal gebruiken.
In een artikel over dit onderwerp (Abts, pag. 3) vond ik dat vertrouwen is ‘one of te most synthetic forces within society’. Hier ligt ook de basis om het goede en het gewone leven als fenomeen te gaan ontdekken en dit als basis voor de ontwikkeling van identiteit. Dit idee komt de lezer ook impliciet nog wel tegen in dit artikel over vertrouwen en dit zal eveneens een vertrekpunt zijn voor een volgende boek.
Oude luchtfoto van Oranjestad, Aruba
In een samenleving met een hoog vertrouwensklimaat komt een cultuur van vertrouwen tot stand waaruit het vermogen tot participatiebereidheid in verenigingen en coöperaties ontstaat; dit vermogen tot het hechter maken van menselijke betrekkingen wordt ook sociabiliteit genoemd. Het is bepalend voor de kracht van cohesie in een samenleving, de basis voor een collectief welzijn (Abts, pag. 17 en 21).
Wat is vertrouwen?
Vertrouwen is bij uitstek een sociaal fenomeen. Het regelt sociale verbanden. Vertrouwen is de bereidheid van een individu of groep afhankelijk te zijn van dingen die anderen doen. In die bereidheid zit het geloof dat anderen iets goed of constructiefs voor jou doen. Je bent bereid een risico te nemen in de verwachting dat de ander jou helpt of in elk geval niet benadeelt. Andersom, vertrouwen stelt je in staat risico’s te nemen. Om vertrouwen te laten werken, moet er sprake zijn van wederzijdse werking; het ontstaat uit wederzijdse bereidheid in sociale verbanden. Wederkerigheid is een cruciale voorwaarde om de gemeenschap en individualiteit met elkaar te verzoenen (Abts, pag. 4). Er bestaat ook een direct verband tussen vertrouwen en tolerantie. Ook tolerantie ontstaat en versterkt zichzelf op het principe van wederzijdse bereidheid. Vertrouwen regelt sociale constructies, iets wat elk sociaal functioneren in een gemeenschap – en verband van samenwerken – nodig heeft. Belangrijke kenmerken in dit verband zijn vrijwilligheid, empathisch vermogen en spontaneïteit.
Wederzijds vertrouwen (Suriname)
Begrippen en woorden die met vertrouwen verwant zijn: betrouwbaarheid, eerlijkheid, nakomen afspraken en bereidwilligheid. Hun tegenstellingen: wantrouwen, misleiding en achterdocht.
Vertrouwen is vanuit zijn hoedanigheid als sociaal verschijnsel precair bij het leggen van verbanden tussen mensen. Vertrouwen moet gewekt worden en vervolgens moet het gebouwd worden en versterkt. Men zegt ook wel: vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Vertrouwen is hét werkend beginsel in het economisch leven, dat ook bij uitstek een sociaal fenomeen is. In feite moeten we spreken van sociaaleconomisch leven. Het is daarom ook een fenomeen van de redelijkheid.
Zowel in de samenleving als in arbeidsorganisaties ontstaat de neiging mechanismen en methodieken te gebruiken om vertrouwen te ‘organiseren’. In feite wil men vertrouwen organiseren in achterdocht. Er bestaat, zoals gezegd wel een relatie tussen vertrouwen en beheersing: bij beheersing ontbreekt echter een belangrijke factor en dat is de werking van het wederkerigheidsbeginsel. Beheersing is eenzijdig en men vertrouwt eerder op de werking van de instrumenten en methodieken dan op het gedrag van de ander. Het kan hierbij gaan om contracten, strikte hiërarchie (structurele afhankelijkheid), beheerstechnologie (men kan handelingen technisch gezien maar op één of een aantal beperkte wijzen uitvoeren), prikkels van straffen en belonen, risico op (reputatie)schade, toezicht, strikte procedures, enz. (Nooteboom, pag. 7).
[wordt vervolgd]
RSS
Facebook
Twitter
