Waarde en waardigheid (3)
door Willem van Lit
Dit is deel 3 van hoofdstuk 2 van Cariben laten we het onmogelijke vragen.
Ontremd zijn. Dat… ja, dat is wat ik probeer in dit boek: juist die formule te vinden, die op een wonderlijk eenvoudige wijze de schoonheid van een doorbraak kan laten zien. Ik wil ondanks alle neerslachtigheid en schijnbare uitzichtloosheid, zonder te vervallen in spirituele bezweringen of kabbala toch doordringen tot die ene juiste combinatie van woorden, die het simpele inzicht geeft. Misschien kan dan de eeuwenlange patstelling van schuld en schaamte geruimd worden en de “geschiedenis” die te pas en te onpas wordt opgevoerd, uiteindelijk echt geschiedenis laten worden. Dit kan alleen plaatsvinden als je de dader en het slachtoffer ontdoet van zijn (historisch bepaalde) gestalte en wezen. Je moet hen in een nieuwe context en omstandigheden tegenover elkaar plaatsen. Onthuld. Dan kan leniging plaatsvinden. Leniging. Zo heet dat, denk ik.
Ik lees om te doorgronden. Veel passages lees ik meermalen om goed te begrijpen wat er staat. Het heeft te maken met mijn idee van taal, als iets waar ik heel dicht tegenaan moet kruipen om te ervaren wat er staat, om zoveel mogelijk te ervaren, beleven, ontwarren en ontwaren. En elke dag lees ik weer iets dat te maken heeft met de gedachten die ik hier span. Ik geef hierbij twee citaten.
“Surinaamse immigranten ontdekten aan het eind van de twintigste eeuw dat als je in Nederland iets wilt bereiken de moraal een effectieve weg is. Zij merkten dat Nederlanders met succes kunnen worden aangesproken op morele inferioriteit. En dat, omgekeerd, erkend slachtofferschap leidt tot de toekenning van morele superioriteit aan het slachtoffer. In die zin vertoont de hedendaagse verwerking van het Surinaamse slavernijverleden in Nederland typisch Nederlandse trekken. Niet voor niets blijkt er in Suriname zelf nauwelijks behoefte aan zo’n ‘verwerking’ te bestaan”. En “In navolging van Amerikaanse activisten werd de Surinaamse en Antilliaanse slavernij omgedoopt tot de ‘zwarte holocaust’” . Wynia betoogt dat tot het eind van de vorige eeuw het slavernijverleden nog weinig of geen aandacht kreeg, zowel in Suriname als in Nederland. Die is pas op gang gekomen nadat in 1975 bij de onafhankelijkheid van Suriname ongeveer de helft van de Surinamers naar Nederland was gekomen om er te blijven.
En dan Grunberg; die wordt geïnterviewd over het thema onverschilligheid en moraal. Hij beweert dat iedereen recht heeft op onverschilligheid, net als luiheid. Hij zegt dat je in ethische kwesties altijd een keuze moet maken. Bij een dilemma waar het gaat om dreiging bijvoorbeeld zullen ouders in de overgrote meerderheid van de gevallen kiezen voor hun kinderen en niet voor de bescherming van een mogelijk zielig ander slachtoffer of een dader die misschien wel tot een verdrukte minderheid in de samenleving behoort en waarvoor begrip moet worden getoond. Onverschilligheid gaat dan om zelfbescherming. Onverschilligheid staat niet gelijk aan het mogelijk maken van een misdaad of aan immoraliteit. Hij zegt dat “je altijd moet oppassen om een positie in te nemen waarin de ander je beleert”. En hierbij denk ik dan terug aan de vorige passage waarin sprake is van morele inferioriteit van een ‘would-be’ dader en de superioriteit van het ‘would-be’ slachtoffer, waarbij zelfs een van meest onverdachte personen, zoals Job Cohen – voormalig burgemeester van Amsterdam – in 2002 “bij zijn eerste bezoek aan Suriname zei: ‘Ik vind het heel lastig mijn excuses aan te bieden voor iets waarop ik geen enkele invloed heb kunnen uitoefenen’” . Want ook in het interview met Grunberg gaat het over de shoah of de holocaust, een gebeurtenis die – zoals de interviewer zegt – steeds als een schaduw over het uitgebreide werk van Grunberg heen ligt en waaraan ook deze in moreel opzicht niet kan ontsnappen, ondanks zijn ideeën over het mensenrecht op onverschilligheid. “Ik denk wel dat mensen die pretenderen na te denken over de samenleving, de cultuur de moraal, er (de holocaust –WvL) niet omheen kunnen”.
(wordt vervolgd)
RSS
Facebook
Twitter
