Ramon Mac-Nack: Kresekre sumani, een geloofsrichting binnen wenti
door brada Kwasi Koorndijk
Kresekre Sumani is geschreven door basi Ramon Mac-Nack, wenti[i] lectuurmeester en traditioneel genezer. Het woord wenti respectievelijk winti wordt in het verloop van dit commentaar alternerend gebruikt om recht te doen aan de verschillende belijders van deze qua aard animistische doctrine (wenti [uitspraak e als de i in wind]). Voorts gaat het woord brada, even gechargeerd gezegd, vooraf aan de namen van mannelijke leden van de Afrikaans-Surinaamse gemeenschap[ii]. Basi is, zoals de aanspreektitel dokter gehanteerd wordt voor geneesheren, van oudsher de eretitel voor praktiserende traditionele genezers.
Deze term die klaarblijkelijk ontleend is aan het Sranan (basi = baas) heeft begripsmatig in het Openti de betekenis van leermeester naar de uitleg van basi Ramon Mac-Nack. Echter in de semantiek staat de term, basi, voor praktiserend traditioneel genezer ofwel bonu(man). Sranan sprekers plegen bij het horen van de term, basi, te begrijpen: “de baas van een andere”. Het is illusoir te verwachten dat deze verwarring bij Sranan sprekers, de Afrikaans-Surinaamse sprekers voorop, met mijn commentaar zal zijn weggemaakt. Brada Ramon Mac-Nack voldoet in de breedte aan het profiel van basi. Hij is zowel leermeester als bonu, dus is hij basi. Punt uit! Basi Mac-Nack is ook de voorman van stichting Kunjhe Akata. Volgens de Facebook website[iii] stelt de stichting zich ten doel:
- de traditionele Geneeskunde te bevorderen.
- de traditionele Kunst en Cultuur te bevorderen en stimuleren.
Wie is basi Ramon Mac-Nack?
In een biografie geschreven door basi Juliën Zaalman, zelf ook wenti-activist en genezer, leren wij basi Ramon kennen als iemand die vanaf de geboorte was voorbestemd om in een pleeggezin te worden opgevoed (Zaalman, 2012a, pp. 11-25) in de uiterst spirituele omge-ving van papa Frans Sandie en mama Lena Plak, zoals basi Ramon trots altijd aangeeft. Hij is in de voetsporen van zijn vader getreden die zelf ook bonu was (Zaalman, idem, pp. 32, 70-77).
Door zijn bijzondere gaven en inzet werd hij op 6 september 2013 gehuldigd door de Nana Mbroh Foundation ondersteund door een daartoe gevormde gelegenheidsorganisatie onder aanvoering van initiatefnemer en coördinator brada Kwasi Koorndijk. De verdiensten van basi Ramon Mac-Nack werden op het certificaat van verdienste in verband gebracht met:
- het unieke en leerrijke radioprogramma Madyawsu (verhalen[iv]) dat via radio SRS op de zaterdagmiddag wordt uitgezonden
- de ordening van wenti (ook wel winti) en in het bijzonder haar geneeskunst
- het voorbereiden en begeleiden van traditionele genezers
- zijn verbindingsfunctie tussen stad, plantage en binnenland
- de uitvoering van genezingsrituelen
Maar het meest karakteristiek is toch wel de hoge beheersingsgraad van levende (nog vitale omgangstalen), alsook dode talen die in Suriname slechts bij ingewijden bekend zijn, waaronder het Openti en een veelheid aan wenti-talen. Dat maakt van basi Ramon Mac-Nack de onbetwiste polyglot van Suriname.
Algemene indruk
Kresekre Sumani is een tweetalig religieus boekwerk (Nederlands-Engels). Het boek laat een geloofsrichting zien binnen de wenti die de van aard natuurgerichte doctrine laat samengaan met het christendom. De Zoon van God (Nana Krobi) is verankerd in de wenti-versie van basi Ramon Mac-Nack. “Naar gelang de tijd werden ook christelijke aspecten opgenomen binnen de vorming van de Winti religie” (Mac-Nack, 2016, p. 28). Vergelijk ook de tegenhanger van deze geloofsrichting, weergegeven in Zaalman (2012b). Overigens kan een interessant debat in het vooruitzicht worden gesteld, op basis van de kennis van testamentici, in het bijzonder wat betreft de onderzoeken van dr. Malachi Z. York[v].
Dat papa Gadu synoniem staat voor ‘Fodu Winti’ en vertaald wordt met de vader der goden (Mac-Nack, idem, p. 32) zou een valkuil kunnen zijn vanuit het Sranan waar het woord, papa, doorgaans staat voor vader. Wooding (1973) noemt de Papa als stam waaraan onder meer de Afrikaanse Surinamers als etnische groep schatplichtig zijn (p.36). Overigens wordt ook het woord Popo aangetroffen als handelspost (p. 28) en stamnaam in het Togo/Dadomeygebied (p. 44).
Kresekre Sumani wordt bladzijde voor bladzijde vertaald uit het Nederlands in het Engels waarbij het Sranan vaak als breekijzer dient om verbeeldingskracht bij te zetten bij het Sranan sprekende publiek.
Het boek telt 265 bladzijden en is opgedeeld in 15 hoofdstukken. De inhoudelijke structuur bestaat in wezen uit het lanceren van odo (hier vertaald met uitdrukkingen en zegswijzen), een toelichting hierop, en de moraal daarvan. De ene keer zijn de uitdrukkingen afgeleid van de menselijke, de andere keer van de spirituele maatschappij – anyuma, yeye staan voor engelen. Deze wonen in het luchtruim, op en onder de aarde, in het vuur, in de wateren, kortom in de vrije natuur.
De inhoudelijke vormgeving komt tot uiting in: “yeye zegt …”. Een voorbeeld wat betreft de menselijke maatschappij: “Du nanga leti na mama fu obia” Oprecht handelen is de moeder van elke geestelijke genezende werking. Moraal: indien men in beginsel al dat men zal ondernemen vanuit een rein hart en een rein geweten doet, kan het resultaat niet anders zijn dan positief, succesvol, bevredigend en ook rein.
De spirituele maatschappij ventileert haar waarden en normen bij voorkeur in de algemene contacttaal van traditionele genezers, het Openti – een mengeling van meer dan 20 verschillende Afrikaanse talen[vi] (Mac-Nack, 2016, p. 30). Daarnaast kent de spirituele samenleving de eigen wenti-talen. Een illustratie uit het Openti is: “wanwan dyo, wanwan dya, nanti nanti afre” Gods molen maalt langzaam, maar zeker.
Moraal: Al lijkt de beproeving soms nog zo zwaar, het goede zal altijd zegevieren. Niets is blijvend. Wees standvastig in uw geloof (Mac-Nack, 2016, p. 110).
Het boek beoogt God een gezicht te geven, Gods engelen een stem te geven. Zodoende wordt de sluier gelicht m.b.t. hun kennis en vermogens. Al komt de onderlinge rivaliteit tussen deze engelen wel vaak aan de oppervlakte.
Het boek streeft er ook naar Gods wil, Zijn doel met de aarde en de mens bloot te leggen, alsook de gehanteerde tactiek bij de schepping van aarde en mens (idem, p. 36). Verder biedt Kresekre Sumani ook handvatten voor ethisch normbesef en is het boek een wegwijzer bij de verankering in de samenleving (idem, p. 38).
De schrijver zegt op pagina 14 dat de kennis in het boek ontleend is aan één van de weinige engelen (anyuma) die bij aanvang van de schepping aanwezig was.
Kritisch commentaar
De wenti kan de naam van zijn stam dragen, zoals geldt voor de Papa dan wel Popo. Dus Papa zou niet op voorhand met vader vanuit het Sranan vertaald moeten worden.
De identiteit van de engel die als bron voor de kennis heeft gediend, wordt niet nader geduid. Het is bekend dat afhankelijk van de origine (water, lucht, aarde) de inzichten van de spirit zullen variëren. In dit geval gaat het om een spirit die het heelal zoals dat er nu uitziet, overstijgt. Dat is heel bijzonder.
De verantwoording in het algemeen behoeft een nadere uiteenzetting. Het begint al bij het ontstaan van het idee, de motivatie om het werk te schrijven, de verantwoordelijkheid voor de Engelse vertaling, alsook de gehanteerde spelling.
Voor wie eerder gebrand is op het vinden van schoonheidsfouten dan op het verkrijgen van kennis is deze uitgave geen aanbeveling. Zoals de schrijver meermalen heeft laten doorschemeren: er wordt gewerkt aan een herziene uitgave. Dat is terecht want in taalkundig opzicht is er een kwaliteitsslag te winnen: spreek- en schrijftaal lopen door elkaar heen, wat het Sranan betreft – “Yu du bun nafu yu, … ju du ogri, na fu yu” (Mac-Nack, idem, p. 104).
Nafu (betekent letterlijk: ‘is voor’) komt aaneengeplakt voor in de spreektaal; in de schrijftaal niet.
Ook is de gehanteerde spelling niet altijd eenduidig (yu versus ju). Vergelijk in dit opzicht tevens Mac-Nack (idem, pp. 34, 36, 156 met 66-67). De oude naamvalsvorm: “te allen tijde” is tot twee maal toe verkeerd gespeld (idem, p. 106). Ook is sprake van een verhaspeling. Vergelijk hiervoor: “Mi man fu kokoti (p. 206) en “Mi fu man kokoti” in de Engelse vertaling (idem, p. 207).
Het is bovendien niet duidelijk of de schrijver het over het hoofd gezien heeft dat het Sranan geen meervoudsvormen kent – obya, anyuma worden ook in het meervoud zo geschreven – of dat hij de Sranan woorden bewust heeft omgezet naar de Nederlandse grammatica en conventies waar meervoudsvormen wel bestaan – obya’s, anyuma’s?
Of de claim (idem, p.16) dat dit boek voor een ieder toegankelijk is, terecht is, hangt af van de voorkennis en de beginsituatie van de lezer. Bijvoorbeeld de tegenstelling tussen de Bifo en Amafu vergt zelfs van wentigelovigen toch enige historische kennis, laat staan als het betreft een leek op dit gebied. De bifo[vii] basi, de traditionele genezers uit het verleden die in Suriname de nieuwe doctrine gestalte hebben gegeven (idem, p. 16) staan tegenover de Amafu basi (de Amafuleer is een op vernieuwing en correctie gebaseerde stroming binnen de wenti (idem, pp. 190-212).) Zoals Basi Ramon uitlegt, is de nieuwe leer een ingreep van God (Anana) zelf geweest om onbeheerste daden binnen de wenti te corrigeren. Dit is een goed voorbeeld van het beginsel: ‘man moro man’ (baas boven baas).
Taalinnovatie
Maar Krekre Sumani is een voorbeeld van kennis delen met de burgerij dat er toe doet. Het boek overstijgt het anekdotische niveau waarop doorgaans over de wenti wordt gesproken in de literatuur. Het boek ontsluit de leefwereld van de spirituele maatschappij. Bovendien speelt het boek taalkundig in op de ideeën van Kwasi’s Sranan Consultancy[viii]: “Gegeven de enorme taalverschuiving[ix] waaraan het Sranan is blootgesteld, waarbij in toenemende mate typische Sranan woorden terrein verliezen ten behoeve van uitheemse talen, zoals het Engels en Nederlands zal de Consultancy leidend zijn in het grootschalig propageren van de Sranantongo reparatie-ideologie” (zie ook de visie die hieraan ten grondslag ligt[x]). Dat houdt concreet in dat er een nieuw referentiekader is ontstaan (een dode taal, die dus geen sprekers meer heeft) naast de Europese talen, zoals het Engels en Nederlands waaraan het Sranan schatplichtig is. Dus de term: ‘tori’ komt van het Engelse story. Nu kan dit woord ook worden afgeleid van het Openti – madyawsu (verhaal). Het woord ‘dansi’ is afgeleid van het Nederlandse dansen. Een vervangwoord hiervoor kan zijn: giyanba uit het Openti. Kortom door het ontsluiten van in onbruik geraakte talen is er een goudmijn opengegaan voor het Sranan. Het bijkomende effect is dat de woorden worden geritualiseerd in het programma Madyawsu van stichting Kunjhe Akata (bij uitstek de verspreider van het Openti, en van wenti- en sacrale talen).
Het is deze kennis waardoor basi Ramon Mac-Nack in staat is, in zíjn voorstelling, de Schepper, Zijn spirits en Zijn Schepping een gezicht, stem, en betekenis te geven.
Geraadpleegde bronnen:
Kwasi’s Sranan Consultancy. (2016). Over KSC. [online] (geciteerd op 29 augustus 2016). Beschikbaar op: <URL:http://www.sranankwasi.com/nl/leer-sranantongo/over-ksc-3/
Mac-Nack, R. (2016) Kresekre Sumani. Alomvattende Sacrale Wijsheid. Para: Stichting Kunjhe Akata.
Souvenir, W. (2015). “William Souvenir over de verwarring bij stedelijke Afrikaanse Surinamers over het woord winti. Geïnterviewd door Norman van Gom. Mart Radio via SALTO Publieke Omroep Amsterdam op 13 maart 2015. 17.00-19.00u; Programmatijd. Tijdsindicatie. 18.40-18.46u. [online niet meer verkrijgbaar] (geciteerd uit mp3-geluidsbestand in eigen beheer).
Wooding, C.J. (1972). Winti: Een Afro-Amerikaanse godsdienst. Een cultureel-historische analyse van de religieuze verschijnselen in de Para. (Proefschrift). Meppel: Krips Repro b.v. (pp. 28, 36, 44).
Zaalman, J. (2012a). Básì Ramon Mac-Nack. Een spirituele biografie. Paramaribo: Eigen beheer (pp. 11-25, 32, 70-77).
Zaalman, J. (2012b). A Nyame. Een uiteenzetting van de Winti-leer. Paramaribo: Eigen beheer.
[i] Plantage- en binnenlandbewoners kennen het woord winti [uitspraak i als de i in wie] in dit verband niet; wel wenti. Zie voor uitleg hierover de toelichting van William Souvenir, zelf van binnenlandse afstamming, gegeven in het radioprogramma Gedeonsu van 13 maart 2015 van Mart radio via Salto.
[ii] Deze term is ook van toepassing op mannen in het algemeen. Bij vrouwen gaat traditiegetrouw het woord sisa vooraf aan hun namen. Bij ouderen en personen die in aanzien staan, zijn andere benaderingen gangbaar.
[iii] https://www.facebook.com/kunje.akatakondre/about?section=bio&pnref=about
[iv] hieronder dient de lezer te verstaan, onder meer: orale geschiedenis, wetmatigheden, wijsheden, richtlijnen voor gedrag, en dromenuitleg
[v] Zie bijvoorbeeld 360 questions to ask the Israeli Church (z.j.).
[vi] en het Sranan (recensent)
[vii] voorheen
[viii] Opo-oso (stichting) Opo Sranan(tongo) ging haar reeds voor
[ix] Dat kan een voorbode zijn van taaldood, een dreiging te verdwijnen
[x] http://www.sranankwasi.com/nl/leer-sranantongo/over-ksc-3/
Kwasi Koorndijk, in de omgang brada Kwasi, is taal- en cultuuractivist, alsook transformatieantropoloog in de branche Onderwijs, Taal en Onderzoek bij Kwasi’s Sranan Consultancy. In dit verband geeft hij innoverende cursussen Sranan plus. Hij onderzoekt en publiceert ook in het kader van de sociaal-culturele en geesteswetenschappen.
RSS
Facebook
Twitter
