3 mei: Dag van Empathie
door Vincent de Kom
De Amerikaanse schrijfster, dichter, zangeres en burgerrechtenactiviste Maya Angelou zei ooit: “Ik denk dat we allemaal empathie hebben. We hebben alleen misschien niet genoeg moed om het te laten zien.”
Wat een eer om hier te mogen spreken op deze bijzondere dag. Geweldig hoe de initiatiefnemers en al die andere mensen het heft in eigen handen namen en al jaren werken aan nieuwe vormen van saamhorigheid, meer begrip, respect en empathie voor elkaar.
En in dat licht wil ik jullie vandaag een verhaal vertellen over het Nederland van de vorige eeuw. Over crisis. Over verbinding. Over tegen de stroom in. En over gedeelde geschiedenis.
Het was ergens in 1932 toen een zekere burgemeester Bosma achter zijn bureau zat in het stadhuis van Winterswijk. Hij was een ervaren bestuurder en werkte hard aan het verbeteren van het dorp. In zijn tijd werd er riolering, waterzuivering en bestrating aangelegd. Winterswijk en haar inwoners kende voor hem weinig verrassingen.
Daar achter zijn bureau klom de burgemeester in de pen. Hij was aan een strikt geheime brief begonnen die hij schreef aan de Centrale Inlichtingendienst. Want er was iets opvallend gebeurd in de dorpskroeg. De plaatselijke politieagenten waren ook er geweest en hadden de burgemeester daar direct over verteld. In het volle café had volgens hen die dag een zeer welbespraakte zwarte man gesproken. En die hadden ze afgeluisterd.
De man had namelijk in de volgelopen kroeg onder anderen gesproken over het racisme in Amerika. Het onmenselijke onrecht dat de Scottsboro Boys in Amerika was aangedaan. Negen jonge Afroamerikaanse mannen van tussen de 13 en 20 jaar oud werden beschuldigd van verkrachting en ter dood veroordeeld terwijl zij onschuldig waren. De aanwezigen hadden hier zeer waarschijnlijk nooit eerder over gehoord.
Het delen van de ware geschiedenissen en de waarheid over wat mensen is aangedaan, dat deed de man eindeloos. Hij wilde vertellen. Hij wilde opkomen voor zijn medemens. Maar het werd hem niet in dank afgenomen. Praten over het perspectief van zwarte mensen in de koloniale geschiedenis, al het racisme en de ongelijkheden werd gezien als gevaarlijk, door het witte gezag.
Daarom werd hij in de gaten gehouden. En dat zou nog veel vaker voorkomen. Anton de Kom zelf merkte dat door de talloze achtervolgingen. Maar het zou hem bijna nooit beletten om door te gaan met spreken of schrijven. Hij trok het land door, gaf lezingen in zaaltjes, cafés, op scholen. En publiceerde later in 1934 zijn beroemde boek Wij slaven van Suriname. Een heleboel van zijn andere werk ligt nog ongepubliceerd te wachten in het archief.
Mensen die volhouden zijn er gelukkig altijd. Denk aan de mensen van vandaag. Zij die volhielden om het toeslagenschandaal aan het licht te brengen en rechtvaardigheid te eisen voor al die ouders. Denk aan de Black Lives Matter beweging. Denk aan Tante Gerda, Jerry, Quinsy en al die anderen die klaar waren met Zwarte Piet. Denk aan hen.
Hoe het verder ging in Winterswijk? De burgemeester bleef brieven schrijven. Waarop de geheime dienst hem een foto stuurde van de man. De agenten bekeken de foto. Een van hen wist het zeker, die man dat was Anton de Kom, alias Godfried.
Daarna volgde een laatste brief. En ik citeer: “Naar ik hoor wordt de zich noemende Godfried thans door de politie te Apeldoorn gezocht, verdacht van schaking. De burgemeester van Winterswijk.”
Mensen van kleur die in verzet gaan tegen racisme en onrecht en vervolgens worden bestempeld als gevaar: dat hebben we vaker gezien.
Anton de Kom ging door. Hij was pacifist en internationalist: iemand die vrede, gelijkwaardigheid en rechtvaardigheid wilde voor iedereen. Maar ook de logica van het koloniale denken en de banaliteit daarvan wilde blootleggen. Zijn tijd ver vooruit. Recht tegen de maatschappelijke stroom in. Voor alle mensen die leefden onder erbarmelijke omstandigheden of die onrecht werd aangedaan. Of dat nou uitgebuite arbeiders waren in Suriname, slachtoffers van racistisch misdaden in Amerika of werkloze mensen ergens in Nederland. Dat onrecht moest veranderen.
Hij vertelde iedereen die dat maar wilde horen over Suriname, de strijd voor onafhankelijkheid, over Amerika, over Curaçao, over de effecten van die honderden jaren schrikbewind, slavernij, onderdrukking, kolonialisme, onvrijheid en ongelijkheid.
Hij vervolgde zijn missie en ging tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet. Zelfs nadat hij door de kolonisator zijn geliefde Suriname wat uitgezet.
Strijd voor empathie, door empathie. Soms betaal je die met de hoogst mogelijke prijs. Je leven. Velen van jullie weten hoe tragisch zijn einde was. Hij overleed in april 1945 in concentratiekamp Sandbostel, Duitsland.
Ondanks alle tegenwerpingen is Anton de Kom nooit opgehouden, nooit opgehouden te luisteren, nooit opgehouden het gesprek te voeren.
Omdat hij er van overtuigd was dat waarden zoals gelijkwaardigheid en vrijheid voor iedereen, waarheid moesten zijn.
Empathie is een uitweg. En na al die weerstand volgt nog meer empathie. Hou vol.
[Vincent de Kom is een achterkleinzoon van Anton de Kom en secretaris van de Stichting Anton de Kom. Deze tekst werd uitgesproken tijdens de Dag van Empathie, 3 mei 2021. Voor meer informatie klik hier.]
RSS
Facebook
Twitter
