Wie is je zwarte rolmodel?
Zwart Amsterdam, de tentoonstelling die vanaf 7 oktober te zien is in het Amsterdams Museum gaf Amsterdammers de mogelijkheid om hun zwarte rolmodellen te kiezen. De inwoners van de stad nomineerden zwarte schrijvers, politici en rappers, maar ook de buurvrouw en de voetbalcoach. De verhalen, maar ook voorwerpen die verwijzen naar deze rolmodellen zijn opgesteld in twee zalen in het museum. De tentoonstelling vindt plaats tijdens de Black Achievement Month, een evenement dat als doel heeft de verbinding tussen ‘zwart en wit’ binnen de Nederlandse samenleving te bewerkstelligen.
Tekst en foto’s: Mineke de Vries
De tentoonstelling is onderdeel van de Black Achievement Month, die dit jaar voor het eerst wordt gehouden. De hele maand oktober staat in het teken van de bijdrage die Afrikaanse diaspora leveren aan de Nederlandse samenleving. Het is een initiatief van NiNsee (Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis) dat via een positieve benadering de gemeenschap laat zien dat er veel bijzondere prestaties geleverd zijn én worden door zwarte rolmodellen in Nederland. Naast de bekende rolmodellen uit de zwarte gemeenschap wil men vooral de focus leggen op die rolmodellen die niet of nauwelijks op de voorgrond treden. “Naast al die vele bekenden vestigen we nu de aandacht op onbekende mensen die werkzaam zijn in bijvoorbeeld de zorg, het onderwijs of de wetenschap,” aldus Joyce Overdijk-Francis, vicevoorzitter van NiNsee.
Prestaties en successen
In Amerika, Canada en Engeland bestaat al langer de Black History Month. Het was in navolging daarvan dat NiNsee de Black Achievement Month organiseerde met de bedoeling hier elk jaar in oktober aandacht aan te besteden. Maar in tegenstelling tot de bovengenoemde landen wil NiNsee niet alleen stilstaan bij de geschiedenis – dat gebeurt al tijdens de jaarlijkse slavernijherdenking in juli – maar vooral bij het heden en de toekomst, waarbij de nadruk ligt op de achievement, de prestaties en successen van de Afro-Caribische gemeenschap. Overdijk: “Op deze manier wordt aandacht gevraagd voor sociaal-economische en sociaal-culturele bijdragen van de zwarte gemeenschap aan de Nederlandse economie en het erfgoed. Die kennisoverdracht is voor de positieve beeldvorming binnen de Nederlandse samenleving van essentieel belang.”
Zwart Amsterdam
Bij de tentoonstelling Zwart Amsterdam gaat het om het tonen van de zwarte rolmodellen voor Amsterdammers. De Amsterdammers konden hun eigen rolmodel opgeven, of dat nu hun partner, tante of de voetbalcoach was. In de twee zalen die de tentoonstelling omvat, zijn beelden, verhalen en voorwerpen te zien die te maken hebben met zowel bekende als onbekende zwarte mensen die ter inspiratie dienen voor Amsterdammers, rolmodellen die zijn gevormd als gevolg van het koloniale verleden van Nederland en de trans-Atlantische slavernij. “Dit verhaal en de geschiedenis worden namelijk nog teveel verteld vanuit een wit perspectief.” Dat is de mening van de initiatiefnemer voor deze tentoonstelling, Netwerk Slavernijverleden & Educatie, een instituut dat zorg draagt voor educatie op allerlei manieren omtrent ons gezamenlijke slavernijverleden. Het netwerk is een platform om kennis uit te wisselen en werkt in die vorm dan ook samen met o.a. NiNsee en de Universiteit van Amsterdam. Voorzitter Annemarie van Eekelen: “De tentoonstelling Zwart Amsterdam is de inmiddels derde bijeenkomst dit jaar. Eerder werden projecten rond Zwarte Piet opgezet en is een start gemaakt met het dekoloniseren van de beschrijvingen bij de schilderijen in het Rijksmuseum, een belangrijk project om het perspectief te verleggen.”
Imara Limon
De plek die ze verdienen
Imara Limon is de trekker van deze tentoonstelling. Imara: “We zijn afgelopen zomer begonnen met mensen te vragen wie hen inspireert en vooral ook waarom. Wie wilden ze terug zien in het museum? Ik wilde verhalen loskrijgen maar wilde ook bijbehorende foto’s, kunstwerken en alledaagse materialen verzamelen die de personen vertegenwoordigen.” Het zette haar zelf ook steeds op scherp: “Ik heb er veel van geleerd. Wie en wat is nu eigenlijk zwart? Wat houdt representatie precies in? Je komt door steeds weer anders te kijken en je steeds opnieuw andere vragen te stellen los van je eigen traditionele museale (witte) ideeën. De voorbereiding leverde vele gesprekken op over cultuur, over ras. Het mooie vond ik vooral dat mensen niet vaak Bekende Nederlanders noemden, maar juist mensen die in hun persoonlijke leven een belangrijke rol vervulden, vaders, moeders, partners, leraren.”
We zien in de tentoonstelling mensen terug als Anton de Kom, Humberto Tan, maar ook bijvoorbeeld de oprichtster van de Miss Black Hair verkiezingen Ashaki Leito. In de vitrine met het verhaal over haar ligt een houten kam, die vrouwen gebruikten in de tijd van de slavernij. Toentertijd werden aan de haarstijlen van vrouwen betekenissen gekoppeld, waardoor het mogelijk was dat mensen toch met elkaar konden communiceren.
De diversiteit in de tentoonstelling blijkt uit de nominatie van enerzijds het boksteam van de Albert Cuyp en anderzijds George Maduro – naar wie Madurodam werd genoemd – die tijdens de Tweede Wereldoorlog als Curaçaose soldaat een villa in Rijswijk op de Duitsers wist te heroveren en daarmee voorkwam dat de Duitsers te dicht bij het koningshuis in Den Haag kwamen. Ook is er in de tentoonstelling een plaats voor Nana Abrewa die de traditie van het koperen bekken nieuw leven heeft ingeblazen. Het bekken, gevuld met hoofddoeken waarin een cadeau is verstopt, vloeit voort uit de traditie uit de tijd van de slavernij toen slavinnen in een rieten mand op hun hoofd elkaar geschenken als suiker en cacao brachten bij verjaardagen, geboortes e.d.
Ook zijn vier slachtoffers van de Decembermoorden in 1982 getoond door Kenneth Beeker, die hun pasfoto’s heeft gebuikt om uit te vergroten en in te kleuren. “Ze hebben nooit de plek gekregen die ze verdienen en naast het feit dat ze zonder strafblad en zonder proces zijn vermoord, betekende de dood van hen ook de intellectuele onthoofding van Suriname.”
Deze en meer verhalen zijn terug te lezen op grote platen op de muren van de zalen. De diverse voorwerpen die belangrijk zijn voor deze personen staan in vitrines opgesteld, maar ook zijn er schilderijen in bruikleen gegeven voor deze tentoonstelling. Imara: “Maar belangrijker dan alles wat er staat en hangt gaat het voor mij veel meer om het proces. Ik hoop dus vooral dat mensen – terwijl ze rondlopen – zichzelf de vraag stellen wie hún rolmodel is.”
Stap voorwaarts
Een paar dagen na de officiële opening was er een bijeenkomst voor genodigden van het Netwerk Educatie Slavernijverleden om gezamenlijk de tentoonstelling te bezoeken en van gedachten te wisselen over diverse thema’s. De sinds 1 maart aangetreden directeur van het Amsterdams Museum Judikje Kiers gaf tijdens deze gelegenheid aan ontzettend blij te zijn met de tentoonstelling, die past binnen de doelstelling van het museum. “We vinden het een prachtige kans dat we met dit project mee kunnen doen tijdens deze bijzondere maand. Ons museum, het stadsmuseum voor Amsterdam, doet recht aan tradities en maatschappelijke ontwikkelingen door de tijd heen in onze stad. Het museum representeert de stad in al haar achtergronden en al haar breedheid. Met de tentoonstelling Zwart Amsterdam kunnen we daarin weer een grote stap zetten. Wat belangrijk is, is dat we mensen bewust maken van de kijk op de geschiedenis. En bewustzijn is de eerste stap naar verandering.”
Het museum – sinds 1975 gevestigd in het burgerweeshuis aan de Kalverstraat – wil de verbinding aangaan met Amsterdammers, door hun geschiedenis en hun voorwerpen tentoon te stellen. En hadden ze in 1985 een project over vijftig Amsterdamse culturen, vandaag de dag zijn het er maar liefst bijna 180. “En al die culturen hebben recht op een plek in ons museum.” Getuige van het welkom aan die veelkleurigheid ligt er in het museum een tapijt, dat de kleuren representeert van al die nationaliteiten: op het 40 meter lange tapijt zijn de kenmerken te zien van alle 179 nationaliteiten die de hoofdstad rijk is. Kunstenaar Barbara Broekman ontwierp het vanuit de gedachte dat de verscheidenheid aan culturen in de stad een aanwinst is, in plaats van een probleem. Kiers: “Het tapijt geeft de veelkleurigheid van de stad aan, de stad waarin iedereen zich thuis moet voelen, waarin iedereen zijn plek heeft. En dus ook in ons museum, waar mensen hun eigen dingen en voorwerpen moet herkennen. Ik ben ervan overtuigd dat onder andere deze vorm van educatie een ongelofelijk belangrijke stap is om de Amsterdammers te verbinden met hun stad. Ook daarom is deze tentoonstelling weer een prachtige stap voorwaarts en ik hoop dat we met projecten als deze uiteindelijk een doorgaande lijn kunnen maken.”
Slavernijsymbool
Tijdens de besloten bijeenkomst werd op diverse manieren aandacht besteed aan het slavernijverleden. Zo ging gastspreker Arjan Braaksma in op de vraag of er wellicht een gemeenschappelijk slavernij symbool dient te komen, net zoals het symbool voor de viering van 4 en 5 mei, of de regenboogvlag. Braaksma, die zichzelf sociaal designer noemt, is van mening dat je op deze manier het verhaal van de slavernij zichtbaar kunt maken in de stad: zo kun je het symbool op vlaggen of bordjes plaatsen bij wandelroutes door de stad. Maar je kunt het ook gebruiken als verbinding tijdens evenementen als Keti Koti, de Tula herdenking, 1 juli en Sail. Braaksma had met studenten wat voorbeelden uitgewerkt die hij hier toonde. Hierbij liet hij zich inspireren door de kleuren van de vlaggen van de gekoloniseerde landen, die meest van tijd de tegengestelde kleuren hebben als die van het land van de onderdrukker. De discussie die volgde was een interessante: sommigen vonden het erg belangrijk dat er wat tastbaars kwam uitgaande van de behoefte aan bewustwording, anderen vonden juist dat we met een symbool van bovenaf opgelegd weer weglopen van waar het eigenlijk om gaat. Het denken over een symbool is hoe dan ook – net als de tentoonstelling zelf – een aanzet tot nadenken over bewustwording.
Black Achievement op de Cariben
Het programma tijdens de Black Achievement Month bestaat naast de tentoonstelling Zwart Amsterdam uit uiteenlopende activiteiten. Er worden films vertoond van de Curaçaose kunstenaar en regisseur Felix de Rooy, die in 1990 als eerste zwarte regisseur een Gouden Kalf won, daarnaast worden in de Bibliotheek van Amsterdam Nanzi-verhalen verteld. Verder geeft kinderpsychiater Glenn Helberg een lezing over de Caribische man en in het Nationaal Glasmuseum geeft de Arubaanse kunstenaar Melvin Anderson demonstraties glasblazen. De samenwerking met toonaangevende organisaties moet ervoor zorgen dat er een breed en divers publiek wordt bereikt. Zo vond een familie-evenement plaats in het Amsterdamse wetenschapsmuseum Nemo en was Steve McQueen – regisseur,van onder andere de drievoudige Oscar-winnaar 12 years a Slave,- uitgenodigd als spreker tijdens de officiële opening.
NiNsee hoopt volgend jaar meer steden, waaronder Rotterdam, en meer partners, zoals sportorganisaties en kerken, te betrekken bij de activiteiten. Er worden daarnaast gesprekken gevoerd om de Black Achievement Month ook in het Caribisch deel van het Koninkrijk vorm te geven.
RSS
Facebook
Twitter
