blog | werkgroep caraïbische letteren

Tutal kawita

door Stuart Rahan

Wan bon, someni wiwiri, wan bon! De eerste drie versregels van het meest bekende gedicht van Dobru, Robin Ewald Raveles. Wan liba, someni kriki, ala e g’a wan se. Tweede strofe. Een vraag: Wat vinden jullie het allermooiste gedicht uit de Surinaamse literatuur? Wan ede, someni prakseri, prakseri pe wan bun mus’ de. Michiel van Kempen, professor in West-Indische Letteren was benieuwd naar het allermooiste Surinaamse gedicht. Wan Gado, someni fasi fu anbegi, ma wan Papa. Die vraag beantwoord te krijgen, is niet eenvoudig zo niet onmogelijk. Wan Sranan, someni wiwiri, someni skin, someni tongo. Wan pipel!

R. Dobru (Robin Raveles) als jongeman

 

Het is in feite vragen in het prachtige onmetelijke Surinaamse oerwoud de hoogste kankantri te ontdekken, de mooiste bloeiende groenhartboom te ontwaren of de stiekem verborgen bromelia waar een makasneki zich in verborgen houdt, te bemachtigen. En dat nou net die gevaarlijke makasneki zijn zoektocht doorkruist. Heel gevaarlijk Michiel van Kempen. Ma efu yu luku na langa fu sneki, yu no sa poti faya gi en. Wie niet waagt, die niet wint.

“Ik wil geen strand zijn, waarop de golfslag streelt en weer verdwijnt. Maar een strand van rotsen…” Dobru. “No pori mi prakseri noyaso, no kari mi fu luku no wan pe, tide mi ati trusu mi fu go, te na wan tiri kriki, farawe.”‘Bro’, Trefossa, Henny de Ziel. “Oosters. Dit woord, waait met mij mee, naar dadelbomen. Het waait met mij mee, langs de eer van kromme zwaarden, en vermenigvuldigt zich, zo veelvuldig dat het, al wordt en gelijk aan Allah.” ‘Allah’, Bernardo Ashetu, pseudoniem van Hendrik van Ommeren. “Leg mij neer naast mijn eigen schaduw. In alle rust in de bries van een open raam. Laat de tedere stuifregen spelen met mij. Al zou het buiten de maat zijn en ver van zuivere tonen… Voor jou, ja, voor jou.” Zanger/dichter Raj Mohan.

Dat is een greep uit wat Suriname aan dichters en hun werk heeft voortgebracht. Michael Slory, Shrinivasi, Johanna Schouten-Elsenhout en de jonge Furgill Raafenberg heb ik niet eens genoemd en/of geciteerd. Voor mij is Dobru’s ‘Wan Bon’ het allermooiste en meest tot de verbeelding sprekende gedicht. ‘Wan Bon’ is het derde couplet van het Surinaams volkslied. De schoolgaande jeugd mag van mij voor aanvang van de lessen uit volle borst dit aansprekende gedicht declameren. Wie is erop tegen? Steek je hand op, houd je mond en luister naar de meester, begeleid door de sprekende dron.

Zo’n tien jaar of langer geleden werd mij verteld dat ‘Wan Bon’ prijkte op de gevel van een gebouw in Rotterdam. Ik voelde trots. Ofschoon zonder vertaling Surinamers de enigen zouden zijn die het gevoel van trots herkennen, mag de rest van Nederland ook delen in de universele reikwijdte van Dobru’s gedachten. Nederland is immers een mengelmoes aan culturen, afkomstig van één boom met diverse bladeren. God, Allah en Jehova worden er op verschillende manieren aanbeden.

Ik had echter mijn trots in Rotterdam nog nooit eerder gezien tot Michiel van Kempen ernaar vroeg. De confrontatie zal ik nooit vergeten. Een meters hoge huizenblokmuur op het Virulyplein, Rotterdam West. Nog voor ik het hele kunstwerk in mij opnam zag ik in één oogopslag dat Dobru’s ‘Wan Bon’ verminkt was. Het gedicht is kapot, tutal kawita op z’n Sarnami, één van de vele talen die Suriname rijk is. ‘Wan Bon’ mist de laatste strofe.

Bovendien had de Surinaamse kunstenaar Carlos Blaaker een levensgrote naakte inheemse vrouw verwerkt in de muurschildering. Wat hebben een naakte vrouw en ‘Wan Bon’ gemeen? Waar raken zij elkaar aan? Blaaker wist ook niet van de verminking maar je kunt hem zijn kunstzinnige vrijheid in expressie niet ontnemen. Echter vraag ik mij af of Dobru daarmee zou instemmen. Ik denk niet dat Carlos Blaaker de zegen van Dobru zou krijgen om zijn universele gedicht te verminken. Tijd om te voorkomen dat ons aller Dobru in zijn graf draait. Robin Ewald Raveles zou vandaag 83 jaar oud zijn geworden.

taknangami@live.nl

[column Pokay Tongo, uit de Ware Tijd, 29/03/2018]

on 29.03.2018 at 19:09
Tags: /

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter