Tastbare inspiratie uit Dubbelspel
door Mineke de Vries
In het Centrum voor Beeldende Kunst in Amsterdam werd eind juni de tentoonstelling Hommage aan Frank Martinus Arion geopend. Zes professionele beeldend kunstenaars en zes dichters lieten zich inspireren door Arions roman Dubbelspel uit 1973, die nog altijd actueel blijkt te zijn. De gevolmachtigd minister van Curaçao, mevrouw Wiels verrichtte de opening en feliciteerde namens de regering van Curaçao de stichting Cimaké met deze tentoonstelling over één van de belangrijkste schrijvers van het eiland Curaçao.
Aangrijpende woorden en indringende beelden zijn te horen en te zien op de tentoonstelling; schrijver Frank Martinus Arion maakt nog altijd emoties los met zijn boek Dubbelspel.De banniers met gedichten en de wanden met schilderijen staan opgesteld achter een blauw lint, dat straks officieel wordt doorgeknipt, waarna de tentoonstelling voor het publiek is geopend en te zien is tot 22 juli. In het decor tussen schilderijen en gedichten zitten vier vrouwen aan een tafeltje domino te spelen. Dubbelspel, het verhaal van Arion over vier dominospelende mannen en hun vrouwen, waarin dubbelspel tegelijk een dubbel thema is: het dominospel zelf en het overspel van de echtgenoten is onderlegger voor de problematiek rond de sociale verhoudingen op de Antillen. Filmmaker Cindy Kerseborn, initiatiefneemster van deze tentoonstelling wil met de thema’s uit het boek de sociale, culturele en politieke verhoudingen neerzetten, maar ook een stap maken in het oplossen van allerlei tegenstellingen: zwart/wit, man/vrouw. Kerseborn: “Dit komt bijvoorbeeld tot uiting in de verschillende nationaliteiten van de kunstenaars die we voor deze tentoonstelling hebben gevraagd.” De Stichting Cimaké Foundation waaraan Kerseborn is verbonden, maakt audio-visuele producties en organiseert lezingen, conferenties en tentoonstellingen over personen die een speciale betekenis hadden voor het land van herkomst en voor het land van aankomst. “Op dit moment maken we een drieluik van schrijvers, die die betekenis vertolkten, van wie de eerste de Surinaams-Nederlandse schrijver Edgar Cairo en nu de tweede de Antilliaans/Nederlandse Arion.”
Dominotaart
Als opstapje naar de officiële opening is er taart in de vorm van dominostenen, kunnen we luisteren naar een aantal voordrachten en kijken naar een Curaçaose dansgroep. Na de inleiding van de directeur van het Centrum voor Beeldende Kunsten roemt Glenn Helberg als voorzitter van OCAN (Stichting Overlegorgaan Caribische Nederlanders) Arion als schrijver: “Het mooie is dat hij zowel het Nederlands als het Papiaments op hoog niveau beheerst. Hij geeft duidelijk aan dat onderwijs en opleiding je naar een hoger plan brengen.” De gelaagdheid van de roman met als titel Dubbelspel licht hij toe aan de hand van allerlei woorden met het woord dubbel erin. “Het is ons collectief trauma, wat we moeten oplossen. Aanbevelingen daarbij zijn dat je verantwoordelijkheid neemt voor je eigen leven, maar bijvoorbeeld ook dat je helden kiest met wie jij je kunt identificeren.” Helberg schuift een jonge man naar voren die vanuit zijn eigen ervaring vertelt over het machismo, één van de thema’s uit het boek: als vaders wegvallen wordt de zoon automatisch de macho, maar we moeten uit die rol. Een zoon moet het kind blijven van zijn moeder en niet de man in huis worden. Het roept onzekerheid op bij de zoon, dat zich uit in agressief gedrag over dingen waarop hij geen controle heeft. Helberg: “Arion leerde ons om uit deze gelaagdheid te stappen.”
Dubbel zes!
De tentoonstelling maakt deel uit van een groter project Hommage aan Arion, dat uiteindelijk resulteert in een zestig minuten durende documentaire die op 10 oktober in première gaat in de openbare bibliotheek van Amsterdam. In de documentaire worden beeldfragmenten gebruikt uit de tentoonstelling, maar bijvoorbeeld ook uit het debat dat in april plaatsvond, een debat met acht Antilliaanse mannen over machismo dat bepalend is voor de verhouding tussen mannen en vrouwen op de Antillen, maar in Nederland onder Antillianen aan het veranderen is. Ook is er een literaire avond, gewijd aan het vrouwbeeld in het oeuvre van Frank Martinus Arion, waarin de ‘moedige vrouw’ centraal staat. Ook hiervan komen fragmenten terecht in de documentaire. Overigens wordt van de tentoonstelling een kunstboek gemaakt, waarin de reproducties worden opgenomen van de schilderijen en gedichten en waarin ook een drietal essays komt over het werk van Arion in het spanningsveld van de Antilliaanse en Nederlandse cultuur, Arions eigen dubbelspel dus.
Intuïtie overwint
Onder de dichters die een bijdrage aan de tentoonstelling leverden, was de stadsdichter van Amsterdam Menno Wigman. Zowel Wigman als Charlton Marcos en Olga Orman droegen tijdens de opening hun gedicht voor. Ook van de veelzijdige Arubaanse schrijver en dichteres Joan Leslie hing een gedicht met Dubbelspel als inspiratiebron, zowel in het Nederlands als in het Papiaments: Overleven zal ik. Leslie, auteur van onder andere de boeken Bloeiende Flamboyanten Compa Nanzi’s Capriolen, kwam in 1975 naar Nederland waar ze de analistenopleiding en de HBO-Verpleegkunde deed en zich verdiepte in de psychiatrie. Het schrijven als hobby groeide steeds meer uit tot professioneel schrijverschap. Over Dubbelspel zegt ze: “Ik vind het boek ontzettend goed op alle thema’s, zoals de vrouw die altijd wordt gezien als zwak, maar juist zo sterk is en het wakker schudden van mannen. In mijn gedicht waarin ik mij laat inspireren door Arion heb ik de armoede gepersonificeerd. Het gedicht lijkt op de strijd tussen man en vrouw maar is de vrouw in gesprek met de armoede. ‘Armoe, als een slingerplant klim je tegen mij op, je ranken als sliertige tongen grijpen, likken en verkennen mijn lichaam.’ De intuïtie van de vrouw wint het uiteindelijk van de armoede. Ik verweef het dominospel erin en zo laat ik ook changá erin voorkomen: ‘Als de aloë in droge tijden, als de boterbloem altijd gekleed in zonnestralen. Overleven zal ik!’ ” Joan Leslie schrijft zowel in het Papiaments, Engels als Nederlands. Ze zit in het bestuur van Simia Literario, een schrijfgroep die zo’n vijftien tot twintig Antilliaanse en Nederlandse schrijvers telt. Ze vierden onlangs hun tweede lustrum. “We bespreken verhalen en gedichten en bieden een podium. En gezamenlijk maakten we een boek over Tula.”
Beklemming op glas
Naast de prachtige foto’s van fotografe Xiaoxiao Xu was vooral het schilderij op glas in het oog springend. De zestigjarige Amsterdamse Ceseli Josephus Jitta vertokte in deze indrukwekkende glasplaat het gevoel dat Dubbelspel bij haar opriep. Ceseli kan zich nog goed herinneren dat het boek uitkwam: “Het was erg spraakmakend en ik vond het prachtig om te lezen. Ik heb het nu herlezen en vind het opnieuw fantastisch. Ondanks dat ik nooit op Curaçao ben geweest komt de sfeer gewoon uit het boek: ik voel de warmte, ik zie de schaduwen, ik leef mee met de vrienden c.q. vijanden. Heel bijzonder hoe het beklemmende gevoel wordt opgeroepen, ik krijg het er zelf benauwd van als ik het lees. Ik heb dat gevoel beeldend willen overbrengen.” Je ziet het terug in de schaduwen op de tafel waaraan het viertal dominospelers zit en tevens wijst ze op het licht dat op de donkere huid valt en dat ze sterk heeft geaccentueerd. Het werk op de glasplaat valt uiteen in drie delen: het groepje van vier mannen dat van bovenaf gezien om de tafel is gesitueerd en waarin de rivaliteit wordt geuit. In het midden is er de vrouwenfiguur Boeboe met haar verleidelijke heupen en borsten. Helemaal links is heel abstract een vrijend stel geschilderd. Drie losse tekeningen die door de thematiek met elkaar zijn verbonden. Jitta maakt er vervormingen in de ruimte van. “Omdat de verf onderop de glasplaat is aangebracht werk je als het ware op een averechtse manier. Je kunt erdoorheen kijken en je werkt dus andersom met aanbrengen. Het is vechten tegen de beperkingen om die uiteindelijk te overwinnen.” Het werk is gemaakt met acrylverf en bladgoud. Haar stijl zou ze zelf omschrijven als figuratief expressionistisch.
Wisseltrofee
Op de tentoonstelling zijn verder te bewonderen de trofee en de penningen voor de jaarlijks te organiseren dominowedstrijd, vervaardigd door de Nederlands-Curaçaose beeldend kunstenaar Nelson Carrilho. Het dominotoernooi, waarbij Antillianen uit tien Nederlandse steden tegen elkaar uitkomen, is ook één van de initiatieven binnen de Hommage aan Arion. Carrilho: “Arion droeg zijn boek op aan de vrouwen met moed, ook mijn trofee is een moedige vrouw. Voor het manipuleren en misleiden tijdens het spel gebruiken de dominospelers maskers waarachter ze zich verschuilen maar die worden laag na laag ontsluierd. Het gaat uiteindelijk om de leegte achter de maskers. Het spel is een metafoor voor hun werkelijkheid. Wat overblijft is een dodelijke leegte die ons aankijkt. Hun ware aard blijkt een minderwaardigheidscomplex en politieke macht een klucht. Het spel van de liefde wordt langzaam tot haat en leidt uiteindelijk tot zelfdestructie, de dood. Maar alleen de vrouw is de eeuwig scheppende kracht en duldt geen tegenstand.” Dat is de vrouw die hij ontwierp voor de Frank Martinus Arion wisseltrofee.
Carrilho werd na de kunstacademie in Utrecht professioneel beeldhouwer. “Ik weet nog dat het boek uitkwam. Er waren amper boeken van zwarte schrijvers, de eerste zwarte bookshop kwam in 1980 in Amsterdam, waar je de Caribische auteurs vond. Omdat er nooit gesproken werd over dit soort onderwerpen, leken er geen Antilliaanse rolmodellen te zijn, geen schrijvers of kunstenaars aan wie ik me kon spiegelen. Dit boek was een aanzet, het speelde een belangrijke rol in mijn zoektocht naar mijn identiteit. Het had een enorme impact op mijn ontwikkeling, maar ook op die van vele Antilliaanse studenten in hun strijd voor hun identiteit sinds de revolutie van 1969.”De persoonlijke zoektocht uitte zich ook in zijn kunst, want kunst is een voertuig om jezelf te leren kennen. In dat kader ging hij door middel van Afrikaanse dans op zoek naar zijn zwarte bron. “Het is belangrijk informatie te krijgen over je roots, want pas dan ben je ook als kunstenaar vrij om op pad te gaan. Pas na je individuele zoektocht word je meer universeel.” Veertig jaar na dato isDubbelspel nog steeds in staat kunstenaars te inspireren, zo blijkt uit de gedichten, schilderijen, beelden en foto’s uit Hommage aan Arion. De bekende thema’s uit de roman worden verpersoonlijkt, in eigen perspectief geplaatst of aan de moderne tijd aangepast. …. ‘’het was alsof ik op een eiland stond een eiland is niets anders dan een handzaam jachtgebied omringd door Delfts blauw water als het tropisch is met palmen en hotels en achterop wat lijntjes voor adres en naam en onderaan
wat is het prachtig hier
de mensen zijn heel vriendelijk en zo gewoon
veel groetjes, liefs, tot binnenkort –‘’ (Alfred Schaffer – Noodweer)
[Dit verslag verscheen al vorig jaar in de Amigoe, maar wilden we toch graag nog onder de aandacht brengen – red. CU.]
RSS
Facebook
Twitter
