Roman over de laatste dagen van de slavernij
door Otti Thomas
Liefde in het zicht van vrijheid
Het Offer van Remo speelt zich af in de laatste jaren van de slavernij. Met een verboden relatie als rode draad, schetst auteur Jacques Hermelijn het dagelijks leven in een onzekere tijd.
Nederland was relatief laat met de afschaffing van de slavernij en nam daar bovendien ook uitgebreid de tijd voor. Het duurde vijftien jaar voor er in Den Haag overeenstemming was over het beperken van de economische schade, waaronder een vergoeding voor slaveneigenaren en in Suriname bovendien een verplichting voor slaven om na 1 juli 1863 nog eens tien jaar voor hun eigenaar te werken.
Jacques Hermelijn leest voor. Foto © Otti Thomas
Het Offer van Remo van de Curaçaose auteur Jacques Hermelijn speelt zich af aan het eind van die onzekere periode, waarin iedereen wist dat de slavernij op enig moment zou worden afgeschaft, maar bijna niemand een concreet idee had over het leven na de afschaffing. De rode draad is de verboden liefde tussen Helena Cardozo en de trotse slaaf Remo, die als koetsier voor Helena’s man Benjamin werkt. Beiden worstelen met hun gevoelens van lust en liefde, want ze weten dat ze die beter kunnen negeren. Helena is getrouwd. Relaties tussen slaaf en meester zijn onacceptabel, zeker in het geval van een blanke vrouw en een zwarte man. “Blanke getrouwde mannen mogen zo vaak als ze willen zwarte vrouwen beklimmen, maar als een vrouw als shon Helena dat doet, is het onvergeeflijk,” zegt een huisslavin over die dubbele moraal.
Het citaat is meteen een goed voorbeeld van de soepele wijze waarop Hermelijn een beeld schept van het dagelijks leven in de jaren voor de afschaffing. Weliswaar gebruikt hij hier en daar wat ouderwetse of formele termen als ‘coïtus’ of ‘ze voelde zijn mannelijkheid hard tegen haar buik drukken’. Maar hij blijft ver van onnatuurlijke dialogen of langdradige beschrijvingen. Terloopse opmerkingen van koetsier Remo, de kokkin en de verschillende kamer- en kindermeisjes van Helena en Benjamin Cardozo zijn precies genoeg voor de lezer om zich een voorstelling te maken van de zorgen die slaven hadden. Observaties van Helena, Benjamin en hun welgestelde vrienden geven een geloofwaardig beeld van vooroordelen of juist een vooruitstrevende visie. Voor kenners van Curaçao zijn er daarnaast de bekende locaties.
Veerman
Al die ingrediënten zijn aanwezig in een fragment, waarin Benjamin en zijn vrienden Jacob, Henk en Jos op weg zijn naar het koffiehuisje van Nora in het Riffort en over het Brionplein lopen. “Het was druk op het plein. De meeste mensen die ze tegenkwamen waren zwart of kleurling. Er liepen wat blanke vrouwen, gevolgd door zwarte meisjes, die beladen met draagtassen achter hen aan liepen. En er waren sjouwers die hun kruiwagen voor zich uit duwden, zwarten en ook blanken op ezels en een enkel rijtuig, getrokken door een paard,” schrijft Hermelijn.
De vier vrienden zijn de Annabaai overgezet door Cornés. De veerman werd geboren als slaaf, maar vrijgekocht door de vader van een jongetje dat hij ooit redde bij Jan Thiel. Met het geld dat hij verdiende als veerman in loondienst, kocht hij een eigen roeibootje. “Zo zijn er velen,” reageert Jacob, huisarts van beroep, als zakenman Jos dit een hele prestatie voor een neger noemt.
Als diezelfde Jos het koffiehuisje van Rosa vervolgens minder hygiënisch noemt dan het koffiehuis van Senior in Punda, wordt hij weer door Jacob gecorrigeerd. “Wat weet jij af van hygiëne? Denk jij dat het hebben van dure spullen in je huis hygiëne inhoudt? Rosa is een negerin, maar zij heeft even schone spullen als Senior,” zegt hij. Het fragment wordt afgesloten met een laatste beeld van de onderlinge verhoudingen. “Hé, ouwe tang, zit niet te suffen. Roeren in de pot! De bonen moeten egaal zwart worden,” roept Rosa tegen de oude vrouw die koffiebonen brandt. “Het is zo moeilijk tegenwoordig om goede slaven te krijgen,” zegt ze dan tegen de mannen.
Bedelaar
Ook over de afschaffing van de slavernij verschillen de meningen. Een van Benjamin Cardozo’s slaven vreest voor een toekomst als bedelaar in Otrobanda. “Het is goed zoals het nu is,” zegt ze. Een oudere slavin wijst haar terecht. “Je bent tevreden, omdat wij een goede shon hebben. Maar denk aan de slaven die op de plantages werken of die een krenterige of zelfs wrede shon hebben. Die slaven zijn wel blij dat ze dan zelf kunnen bepalen of ze voor die shon blijven werken.”
Hoofdpersoon Remo merkt op dat hij liever vrij is met honger, dan een slaaf met eten en een dak boven zijn hoofd. “Dat kun jij zeggen omdat je groot en sterk bent,” reageert een slavin. “Jij zult altijd wel werk vinden, maar ik heb een kind. Ik zal niemand vinden om op hem te passen, als ik ergens anders moet koken.”
Slaveneigenaren vrezen dat ze hun privileges en rijkdom kwijt zullen raken. In de hoop een hogere vergoeding te krijgen, liegen sommigen over het aantal slaven in hun bezit. Of ze nemen tijdelijk vrije negers in dienst, die zich voordoen als slaven. “Het zal onze hele samenleving ontwrichten. Ik kan mij geen samenleving voorstellen zonder slaven,” zegt Benjamin Cardozo’s vriend Jos. Maar Benjamin maakt zich geen zorgen en wijst op de grote hoeveelheid vrije negers in de stad. Op plantages werken ze zij aan zij met slaven. “De negers zullen hun vrijheid krijgen, maar ons blijven dienen,” zegt hij.
Het liefdesverhaal van Helena en Remo had zich in principe ook in de 250 jaar daarvoor af kunnen spelen, maar Hermelijn toont zich een ware schrijver en legt een directe relatie met de afschaffing van de slavernij. Waar de afschaffing twee bevolkingsgroepen dichter bij elkaar had kunnen brengen, doet het koloniaal bewind zijn uiterste best om de bestaande verhoudingen te behouden. “De neger moet beseffen dat zijn sociale status onveranderd zal blijven na de afschaffing. Hij heeft altijd een strenge leider nodig gehad en zal die ook in de toekomst nodig hebben,” zegt de gouverneur in het boek.
De afschaffing van de slavernij was meer dan een handtekening na vijftien jaar onderhandelen over economische schade. Het was het hoogtepunt van een lang proces met ingrijpende gevolgen voor mensen van vlees en bloed. Dat verhaal staan opgetekend in Het Offer van Remo.
Jacques Hermelijn signeert. Foto © Otti ThomasHet Offer van Remo is uitgegeven als bundel met zowel de oorspronkelijk versie in het Nederlands als een versie in het Papiaments. Ronald Capriles Martina zorgde voor de vertaling. Hermelijn wilde een tweetalige bundel in plaats van twee afzonderlijke boeken om daarmee uitdrukking te geven aan het belang van verbintenis tussen culturen. De bijna 86-jarige schrijver zette zich hier ook voor in toen hij werkzaam was als directeur en plaatsvervangend Gevolmachtigde Minister van het voormalige Antillenhuis en als bestuurslid van de belangenorganisatie OCaN, waar hij nog tot op zijn tachtigste actief voor was.
Het Offer van Remo is Hermelijns derde boek en ook online verkrijgbaar. Eerder schreef hij De vele kleuren van de liefde en Florinda’s tweede keus. De boeken zijn uitgegeven door de Nederlandse Auteurs Uitgeverij.
RSS
Facebook
Twitter
