blog | werkgroep caraïbische letteren

Nieuwe roman van Earl Lovelace is onvergetelijk

door Brede Kristensen

‘Mijn naam is Kangkala, ik zorg voor verwarring, ik registreer roddel, ik vernietig reputaties, ik onthul geheimen. Ik ben een schurk en een held, een slachtoffer en een overwinnaar, in dezelfde huid.
Ik ben een echte-echte kaisonian.
Ik reduceer de machtigen door hen belachelijk te maken. Met hulp van pardodieën stel ik hun absurditeiten aan de kaak. Wat zij zinvol vinden, maak ik zinloos. Zin maak ik zinvol.’

Aldus begint de nieuwe en langverwachte roman van Earl Lovelace Is just a Movie. Deze ik-persoon, zanger, kaisonian oftewel calypsonian, doet zijn naam volledig eer aan door te vertellen wat zich allemaal afspeelt in Cascadu, een kleine plaats in Trinidad, een typisch menselijk plaatsje, zoals er miljoenen op deze planeet zijn. Zoals de tambú op Curaçao, zo fungeert de calypso op Trinidad als het muzikale kader van de vertelling. De calypso versterkt en verzacht, beschuldigt en verontschuldigt en doet wat de Talmud adviseert: alles wordt leefbaar wanneer je er een verhaal van maakt. De calypso zorgt dat we verder kunnen. ‘Ka iso’, voortgang, vermoedelijk de oorspronkelijke naam van de muziek, is genomen uit het Nigeriaanse Ibo. ‘We moeten verder’. Of het nu een misverstand, spot of een bewuste keuze is, maar de latere naam voor deze muziek, ‘calypso’, symboliseert het tegenovergestelde: niet verder kunnen. Toen Homeros’ held Odysseus wegens schipbreuk strandde op het eiland Ogygia, ontmoette hij daar de hemelse nymf Calypso. Calypso wilde hem niet loslaten en beloofde hem onsterfelijkheid als hij bleef. Ze belemmerde hem terug te keren naar huis, naar zijn geliefde Penelope. De ‘calypso’ als muziek staat dus voor ambivalentie: vasthouden en loslaten, herinneren en voortgaan, alsook voor relativering van het hemelse door het aardse en van het aardse door het hemelse. Of beter, de innerlijke tweestrijd om de volgende stap in het leven te nemen en het verleden achter te laten, omdat de twijfel over wat zinvol is niet van ons wijkt.

Earl Lovelace

De in Trinidad geboren (1935), getogen en nog steeds woonachtige Lovelace, heeft met grote tussenpozen schitterende romans gepubliceerd. Salt was zijn laatste. Daarin staat de legende centraal van Guinea John die als een vogel kon vliegen, zich kon losmaken van determinerende omstandigheden en gaan waarheen hij wilde. Daarom draait het. Als je teveel zout gebruikt, werkt het als preserveringsmiddel waardoor je niet kan veranderen. Zout ging over mensen die zichzelf proberen te vinden, die willen emanciperen maar blijven steken in na-aperij, rancune of tegenafhankelijkheid. De lange kronkelende en verrassende zinnen in de roman symboliseren de wegen die wij moeten afleggen om ‘ergens’ te komen, waar we ‘iemand’ kunnen zijn.

 Nu is dan eindelijk Is just a Movie verschenen. 350 Pagina’s lang blijf je je als lezer verbazen over wat hier allemaal verteld wordt en hoe het verteld wordt. De meest gewone dingen worden buitengewoon door de originele, elegante en vaak humoristische wijze waarop ze beschreven worden met telkens onverwachte vergezichten van betekenissen. Centraal in het boek staat de rebellie tegen de omstandigheden waarin we verkeren. Iedereen rebelleert op de een of andere manier en vrijwel altijd leidt rebellie tot ontnuchtering en desillusie, slechts af en toe tot nieuwe creatieve inzichten. Er zijn eindeloos veel redenen om te rebelleren. Onderdrukking en uitbuiting vormen de orde van de dag. En toch koesteren we idealen en dromen we dromen. Maar er zijn ook eindeloos veel wegen om idealisme en rebellie te onderdrukken: onderdrukking van anderen en niet te vergeten zelf-onderdrukking. Politici werpen zich op als de grote voorvechters van die idealen. Idealen zijn de brandstof voor hun carrière. Brandstof die uiteraard in de kortst mogelijke tijd is opgebrand, een slagveld met gedesillusioneerde lijken achterlatend. Maar zover laat Lovelace het net niet komen in deze meeslepende roman.

Weefsel van verhalen

 Eerste hoofdpersoon is Kankala, de calypsozanger, de ik-persoon, die zich realiseert een beetje uit de tijd te zijn. Dromen zijn uit de tijd, verdrongen door technologische ‘ontwikkeling’ en politiek ‘vakmanschap’ (jazeker, deze termen moeten we echt tussen aanhalingstekens plaatsen). Mighty Sparrow zong immers reeds: Dreams gone, development takes over now.

Thans is heel Trinidad in de ban van ‘ontwikkeling’. Maar hij komt er al spoedig achter dat er helemaal niet zo veel is veranderd. Dat is ook precies de boodschap van het boek. Zijn oude vriend Sonnyboy, de tweede hoofdpersoon, een typische ‘badjohn’, besluit de aandacht te trekken als politieke activist voor onduidelijke ‘black power’ idealen. Dat lukt hem niet. De politie is helemaal niet bereid hem wegens verstoring van de openbare orde op te pakken. Dat stelt hem teleur. Hij baalt van zichzelf en zijn machteloosheid. En dat terwijl hij juist weer even dat gevoel kreeg ‘dat de geschiedenis hem ging toebehoren’. Maar wanneer de leiders van een nieuwe politieke partij, de Hard Wuck Party, een beetje te vergelijken met de hier op Curaçao tot onze verbeelding sprekende partij UN-PO-CO uit de jaren 60, hem als vertegenwoordiger kiezen, veert hij op. Ze koesteren hoge verwachtingen van hem. Sonnyboy gaat er helemaal voor, om niet zo heel veel later zich maar stilletjes terug te trekken. Zijn desillusie durft hij niet te verwerken, met alle natuurlijke gevolgen van dien voor het verdere verloop van zijn leven. Van een ietwat dubieuze vriend besluit hij een oude auto te kopen. Hilarisch zijn de tragische lotgevallen van deze indrukwekkende brik die bijna continu panne heeft. Als Sonnyboy, dagenlang wachtend op dat ene onderdeel dat zijn vriend nodig heeft om hem weer op gang te krijgen, ontdekt dat er van zijn auto slechts een casco op blokken over is, zou hij van teleurstelling in elkaar zijn gezakt ware het niet dat zijn vrouw hem met ongekende creatieve liefde overeind weet te houden.

 Het weefsel van verhalen zit compositorisch subliem in elkaar. De evocatieve kracht van Lovelace’ taal is bijna magisch. Na verloop van tijd is het of je Cascadu als je handpalm kent, inclusief de bezongen bewoners. Lovelace beheerst een scala van stijlen, van slapstick tot spanning, van beschouwend proza tot ontroerende poëzie. Wanneer hij zich in een poëtische beschrijving verliest is Lovelace mijns inziens op zijn best. Het was een van deze poëtische episodes die hij voorlas op het BOCAS-festival in Trinidad vorige maand. Onvergetelijk. Of neem de passage waarin hij beschrijft hoe Claude zich op een avond bewust wordt dat zijn vrouw Arlene met wie hij al zoveel jaren samen is, een vreemde is gebleven. Die is van een indringende en aangrijpende diepte. Onuitwisbaar wordt het in het geheugen van de lezer geprent. Dan begrijp je dat hij zonder aarzeling dit jaar de BOCAS-literatuurprijs ontving.

Opstanding

Alles blijft fascinerend tot aan de dood van de schone Dorlene die het hoofd van zoveel heren op hol heeft gebracht. Eerder ontkwam ze ternauwernood aan een auto-ongeluk. Dat bezorgde haar een subtiel beschreven mystieke ervaring, met als resultaat een koerswijziging in haar leven. Als zij later sterft en in de kerk ligt opgebaard, blijkt ze nog te ademen. Rond haar wonderbaarlijke opstanding ontspint zich een zeer bizarre loop van gebeurtenissen. Mensen staan op en beginnen weer te dromen. Ze leven op, maar de criminaliteit neemt toe. Een aftandse internationale criminoloog ziet hier zijn theorie bevestigd. Crimineel gedrag wordt veroorzaakt door onvervulbare dromen, stelt hij. Het advies aan de politici is ‘voorkom dat mensen dromen’. Zo besluiten de politici markten te organiseren waar mensen hun dromen kunnen verkopen. En dat wordt stevig gestimuleerd. Deze bizarre en korte episode in het boek, die op mij niet overtuigend overkwam, loopt uit in een onzinnig carnaval. Daarna herneemt alles zijn gewone loop weer en zijn we terug op aarde en ook bij de kritische, subtiele en poëtische Lovelace. Maar ook de Lovelace die politici op de schop neemt. In een interview stelt hij dat politici graag willen dat iedereen ‘op gelijke wijze arriveert op aarde’, in beheersbare omstandigheden. Luie, ijverige, slimme en domme mensen. Zolang iedereen maar geplaatst kan worden is het oké.

Ik hoorde de calypso komen, zingt Kankala:

Big, big party, rum, food and music hototo

They invite people from Biche, Arima… and Oh-hi-oh-ho

But it is only when they looking to make the toast

The party realize that it forget to invite the host.

Muziek

Muziek maakt los en verbindt met idealen. Mondriaan schilderde zijn op jazz gebaseerde ‘boogie woogies’, zijn vroegere strakke lijnenwerk doorbrekend. Door Bach geïnspireerd schilderde Braque dynamische stillevens. Poëzie kan al helemaal niet zonder muziek, is eigenlijk een vorm van muziek. Hoe zit dat met de roman? Thomas Mann werkte jaren aan zijn magnum opus Dr Faust, draaiend om de muziek van Schönberg. Weinig lezers beleven plezier aan deze overgecompliceerde roman. Dat komt dus wel overeen met Schönbergs muziek die door de meeste luisteraars evenmin als plezierig wordt ervaren. In het Nederlandse taalgebied schreef Maurice Gilliams de zwaar ondergewaardeerde roman Elias of het gevecht met de nachtegalen. Een roman in sonatevorm. Muziek is daar de andere dimensie die de dagelijkse relationele machtsdimensie onder spanning zet. Muziek inspireert tot ontdekking, ontwikkeling en ontplooiing, maar zet ook de vlakke dagelijkse realiteit onder spanning. Krek hetzelfde gebeurt in deze roman van Lovelace. Ogenschijnlijk gemakkelijk en lichtvoetig draait alles om de calypso, die gecompliceerder wordt naarmate meer wordt losgemaakt. Na de wederopstanding van Dorlene loopt alles uit de hand, tot de dagelijkse praktijk de regie weer overneemt. Of Lovelace’ niet aflatende kritiek op politici die verzuimen om ook maar enig ideaal in praktijk om te zetten, fair is? Net als ‘gewone’ mensen komen ze inderdaad meestal niet zo veel verder dan pappen en nathouden en als alles spaak loopt een opstandje onderdrukken. Zo gaat ons leven ‘verder’. En wat doen we met alles wat even losgemaakt werd? Is just a Movie, nietwaar?

De onsterfelijke, hemelse Calypso hield vast, terwijl het dagelijkse leven, vlak en weinig muzikaal, in het teken van ‘ka-iso’ staat. Al met al een buitengewone roman, die de lezer dwingt na te denken over de zin van het zinloze.

Earl Lovelave, Is just a Movie, Londen 2011; BOCAS-literatuurprijs 2012.

[uit Amigoe Ñapa, 23 juni 2012]

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter