Muggen het leven zuur maken
Tekst en foto’s: Mineke de Vries
Er is geen medicijn, geen vaccinatie. Maar Dengue en sinds kort de minstens zo vervelende ziekte Chikungunya verspreiden zich razendsnel over de Caribische eilanden. Medisch entomoloog Bart Knols houdt zich bezig met bestrijding en uitroeiing van de mug die hiervoor verantwoordelijk is. De door zijn bedrijf ontwikkelde ‘vallen’ zijn inmiddels op de eilanden ingevoerd.
“Als wetenschappers waarschuwden we vanaf begin jaren tachtig voor een uitbraak als deze. Nu gaat het echt gebeuren, het is schokkend,” zegt Bart Knols. Dengue, dat al in honderd landen voorkomt, treft wereldwijd 390 miljoen mensen per jaar, van wie er 25.000 overlijden. Het is daarmee de snelst groeiende tropische infectieziekte. “Je krijgt Ebola-achtige taferelen, het begint in Afrika en is in no time in de V.S., België, Engeland. Door de globalisering, urbanisering, het transport van mens en product is de wereld eigenlijk nog maar een dorpje.”
En nu komt Chikungunya, dat vorig jaar december in de Cariben de kop opstak erbij. Via Guadeloupe en Martinique zijn zo’n vierhonderd gevallen op Sint Maarten vastgesteld, zeker zestig op Curaçao, recent 22 nieuwe gevallen op Sint Eustatius en ook op Bonaire en Aruba zijn gevallen bekend. “De ziekte grijpt hard om zich heen met inmiddels een half miljoen gevallen. We schreeuwen om iets nieuws om het tegen te gaan.”
Slavenschepen
Dezelfde mug die Dengue verspreidt, zorgt voor het overbrengen van Chikungunya. Het gaat om de gele koortsmug, de Aedes aegypti. Van alle bekende drieduizend muggensoorten wereldwijd komen er maar een paar voor op de Cariben – naar we weten vier op Aruba en hiervan is dit de enige gevaarlijke. Voor een getraind oog is zij te herkennen aan haar gestreepte uiterlijk. Zij brengt de ziekte over van (geïnfecteerd) mens naar mens. Sporadisch zien we naast deze horizontale transmissie ook verticale transmissie: een besmette mug brengt het virus over op zijn nakomelingen. Als je bedenkt dat een mug zo’n 75 eitjes legt in een dag of twee, drie gaat de vermenigvuldiging razendsnel. In haar gehele leven van een week of zes betekent dat maar liefst driehonderd tot vijfhonderd eitjes. Overigens leeft het mannetje maar een dag of tien.
“De oorspronkelijk in Afrika voorkomende mug kwam mee met de slavenschepen, waar zij broedde in de vaten drinkwater. Ook slaven zelf hadden het Dengue-virus bij zich, dus én mug én virus kwamen zo in het Caribisch gebied terecht.” Het aan Dengue verwante Chikungunya werd in 1954 ontdekt en is via een eiland voor de kust van Kenia onder andere naar het Franse eiland Réunion verspreid, waar in 2006 250.000 mensen geïnfecteerd werden. Achthonderd Franse militairen werden ingezet om het eiland plat te spuiten om zo de epidemie te stoppen. Chikungunya -ofwel shrivel up fever, vanwege het in elkaar krimpen van de zieke – heeft dezelfde ziekteverschijnselen als Dengue: hoge koorts, gewrichtspijnen, hoofdpijn, huiduitslag, soms bloedingen, blauwe plekken. Van de extreem hoge koorts gaan mensen hallucineren; zo vertelde een vakantieganger die Dengue had opgelopen dat ze sprinkhanen op fietsjes had gezien. De verschijnselen van Dengue, vanwege de vreselijke pijn aan de botten ook break bone fever genoemd duren twee tot drie weken, tenzij complicaties ontstaan. Complicaties ontstaan als je een volgend type Dengue krijgt. “Er zijn vier typen bekend. Loop je type 1 op en overleef je die, ben je daarvoor immuun, maar krijg je een tweede type, richt de afweer zich tegen jezelf, waardoor complicaties ontstaan.”
Je kunt de ziekte overigens bij je hebben zonder er iets van te merken, maar er ook aan doodgaan en daartussen alles. Een snelle diagnose is lastig – vaak wordt eerst aan malaria gedacht – omdat laboratoria pas na weken de definitieve uitslag kunnen bevestigen. De patiënt is dan vaak alweer beter maar heeft wel het virus doorgegeven aan bijtende muggen.
Laboratorium-muggen
Knols studeerde biologie aan de Wageningen Universiteit en werkte daar als wetenschapper tot 2009. Omdat hij vond dat te weinig onderzoeksresultaten werden vertaald naar de ‘echte wereld’ startte hij met een collega In2care, waar inmiddels acht man werken. “Het is een onderzoeksbedrijf dat nieuwe producten ontwikkelt om muggen het leven zuur te maken.” Hun Wageningse laboratorium staat vol met bakken met muggen. In de warme kamers zwemmen larven in plastic doosjes van de Chinees, maar er zijn ook gedroogde eitjes. “Hebben we volgende week een paar honderd muggen nodig, kan ik die zo maken.” Knols heeft ze in drie soorten, gemakkelijk van elkaar te onderscheiden, zwarte en bruine en de een zit plat tegen het oppervlak, de ander onder een hoek van 45 graden. Er staan verder testapparaten waar je aan twee kanten een geur inbrengt om te testen welke kant de muggen prefereren.
Schimmel
Binnen een jaar onderzoek was het concept voor een muggenval klaar. “Bedenk dat we met drie biologen gepromoveerd op muggen zijn. Als je kennis bundelt, gaat het hard.” De muggenval heeft als basis een zwarte bloempot – zwart vanwege het contrast met de omgeving en donker trekt muggen aan – met daarin een vlotter en een soort trechter erbovenop. In de pot voeg je aan het water een tabletje toe met een geurstof die vrouwtjesmuggen aantrekt. Deze geur is een indicator voor veel voedsel, een prima plek dus om eitjes te leggen. En het feit dat ergens (oudere) larven zijn, trekt weer andere vrouwtjes aan. Veel larven moet wel een goede broedplek betekenen, aldus de mug.
De vlotter bestaat uit een gaasje waarop poeders zitten. Eén daarvan neemt de mug aan haar pootjes mee naar andere broedplaatsen waar het de aanwezige larven doodt. Het uitroeien van zijn soort doet de mug dus zelf. Een tweede poeder, de schimmel Beauveria bassiana – een biologische insecticide dus – zorgt ervoor dat de besmette mug zelf na een paar dagen doodgaat, omdat de schimmel naar binnen groeit. Knols, die elf jaar in Afrika werkte: “We kwamen op het idee van een schimmel toen we in Kenia bezig waren met de bestrijding van de tseetseevliegen, die succesvol werden geïnfecteerd door de schimmels. Ook in Tanzania konden we de muggenpopulatie zo fors terugbrengen.”
Consument
De val zelf is een eenmalige koop, het gaasje moet tweemaandelijks worden vervangen. “Het is het Oral B-systeem, de tandenborstel is de uitgave niet, maar de borsteltjes moeten steeds opnieuw worden aangeschaft.” De val heeft geen enkele zin als je het gaasje niet consequent vervangt en een verse geurtablet toevoegt. “Vanwege die controle hebben we het alleen nog op de professionele markt uitgezet. Door middel van een contract met Professional Pest Control (PPC) Aruba- Bonaire-Curaçao, weten we dat het servicen goed gebeurt.” Naast de pest controlbedrijven werken ze samen met de lokale gezondheidsdienst. “We verkopen ze in de toeristensector, resorts, hotels. Het is namelijk een grote dreiging voor het toerisme, dé inkomstenbron voor de eilanden.” Met de sporen, die ze per kilo uit Engeland krijgen geleverd, vullen ze zo’n 12.000 vallen per kilo. “Maar we onderzoeken ook afzet voor de consumentenmarkt, het moet bij Building Depot-achtige winkels komen te liggen. De consument moet echter doordrongen zijn van de noodzaak van het vervangen van de gaasjes. Je kunt wel voorraden inslaan, de sporen van de schimmels overleven twee jaar in de koelkast.”
Er zijn inmiddels tweeduizend vallen geleverd aan Aruba. Ook is een groot aantal naar een Amerikaanse partner verscheept voor distributie in Centraal en Zuid Amerika. Zo zal een land als Brazilië dat jaarlijks een miljard aan dengue-bestrijding uitgeeft, naar verwachting zeker belangstelling hebben. Inmiddels lopen in achttien landen registratieprocedures voor de val. Indien nodig kan In2Care grote volumes vallen per week produceren.
Uitroeien
Volgens Knols kan Dengue wel degelijk worden uitgeroeid. “Dan moet wel de attitude van de bevolking daarnaar zijn.” In 1952 was de mug op Aruba vanwege intensieve bestrijding verdwenen en ook in 1970 was het eiland voor veertien jaar Dengue-mug-vrij. Voor een nieuw project op Aruba in 2011 kreeg Knols helaas de 5,4 miljoen euro die ervoor nodig was niet bij elkaar. Hij is nu bezig met een project op Sint Eustatius, overzichtelijk vanwege de kleinschaligheid. “Als we de financiering rond krijgen proberen we met medewerking van de lokale overheidsdiensten op Sint Eustatius met een geïntegreerde aanpak Dengue uit te roeien.” Dat betekent broedplaatsen verwijderen, vallen plaatsen, inspecties uitvoeren, zwerfafval dat mogelijke broedplaatsen vormt opruimen en goede voorlichting geven.
Op Aruba wordt een trial in één buurt voorbereid. “We plaatsen in een vierkante kilometer vallen bij alle huizen en ruimen alles eromheen waar stilstaand water is op. Juist in en om de tuin, in het water in autobanden, emmers, autowrakken, blikjes, de schoteltjes onder een plant, broedt de Dengue-mug – niet in waterplassen aan de grond, ook niet in natuurgebieden. Zo kijken we of we het per buurt schoon kunnen krijgen.”
Hotspot
Dengue en ook Chikungunya kennen een lokale uitbraak, het is een zogenaamde hotspot-ziekte. In de ene buurt wordt de een na de ander ziek, je kind, dan de overbuurvrouw, de man van twee huizen verder en in de buurt ernaast gebeurt niks. Dit komt omdat de mug slechts 250 meter vliegt rondom de plaats waar zij is uitgekomen. In dat gebied infecteert zij mensen, niet verder, tenzij zij met een auto of vliegtuig meereist. Maar dan nog, met één mug krijg je geen nieuwe populatie, daarvoor zijn tussen de vijftig en vijfhonderd nieuwe muggen nodig.
“Zaak is dus je huis en alles eromheen schoon te houden, hoe schoner, hoe minder last. Maar dat moet dan iedereen in je naaste omgeving doen. “En heb je een case, moet je direct rondom je hotspot intensief muggen bestrijden. Dat gaat tot nog toe niet goed. Je draagt het virus vier dagen bij je, de diagnose komt pas na een week, dus dan heb je het al verspreid naar nieuwe muggen.”
Als de mug is uitgeroeid, moet je ook kunnen meten of her-investatie plaatsvindt, oftewel, komt hij weer terug. Dat maakt de kans op duurzaam elimineren groter. “Daarvoor worden vallen, gefabriceerd door Duitse collega’s bij lucht- en zeehavens geplaatst.” Omdat deze val muggen moet aantrekken die op zoek zijn naar bloed, bevat hij menselijke geurstoffen als ammonia en melkzuur.
Het uitroeien van een soort ligt overigens voor biologen erg gevoelig. Het feit echter dat de dengue-mug een invasieve soort is, een soort die niet in de natuurlijke fauna van dit gebied thuishoort, maakt het voor Knols een ander verhaal.
Geen Deet
Duurzaam elimineren is het meest effectief, maar wat je zelf kunt doen naast je huis schoonhouden, is smeren met anti-muggenmiddelen. Probleem is dat muggen behoorlijk resistent zijn geworden. Dat betekent vaker smeren en hogere concentraties gebruiken. “Je hebt minimaal dertig procent Deet nodig als bestanddeel, met een lager percentage moet je vaker smeren. Daarbij komt dat de gele koortsmug, die alleen overdag zou steken, inmiddels ook ’s nachts steekt; 24/7 smeren dus, wat je als toerist misschien doet, de lokale bevolking niet.” Deet is geen fijn middel – je kunt er plastic mee oplossen – en twintig procent wordt door de huid geabsorbeerd. Bij veelvuldig gebruik kunnen neurologische aandoeningen voorkomen.
“We hebben eindeloos veel tests gedaan met alle gangbare middelen, maar niets behalve Deet werkte. Maar nu hebben we een middel met eucalyptusolie als basis. Een middel zonder Deet is een enorme vooruitgang. Het is getest op dengue- en malariamuggen en werkt acht uur. Omdat het op natuurlijke basis is, kunt je je er dagelijks zonder probleem mee insmeren.” In2Care bekijkt momenteel de mogelijkheden voor afzet van dit middel in de Cariben.
De huis-, tuin- en keukenmiddeltjes moeten op deze plaats toch ook nog worden aangestipt. Het bekende druppeltje afwasmiddel of olijfolie in plassen water mag dan niet tot uitroeien leiden, het werkt uitstekend. “De werking zit hem erin dat je de oppervlaktespanning van het water verlaagt. Muggen hangen op hun kop aan het wateroppervlak met hun kont omhoog, waar ze door ademen. Doordat de spanning van het water verlaagt, kunnen ze niet aan de oppervlakte blijven en zakken steeds onder water, tot ze uiteindelijk door uitputting verdrinken.” Gewoon blijven doen dus dat afwasmiddel, in afwachting van een eiland zonder gele koortsmug.
RSS
Facebook
Twitter
jammer dat er geen vertaling in het engels is!
is het middel tegen muggen op natuurlijke basis al te koop? en waar dan?
Vallen zijn te koop via: http://www.professionalpestcontrol.biz/
Ik wil ook graag een muggen val .
Wonen te Bubali er zijn hier veel muggen van wege de bubaliplas.
Willen jullie hier iets aan doen?
Mvg mp
Vallen te koop bij: professional pestcontrol en bij Kooyman.