Mitoni, een rituele ceremonie
Mitoni: Een Javaanse rituele ‘Selamatan” i.v.m de 7de maand van de eerste zwangerschap
door Tri Heriaty Pulandari aka Ibu Nunuk
Een paar weken geleden fluisterde ibu Sara in mijn oor. Zij vroeg of ik bij een “selamatan” feestmaal in verband met de “mitoni” ceremonie van één van haar dochters wilde komen. De “selamatan” en de ceremonie zelf zijn op de 16de van deze maand gehouden. Met veel succes en gezelligheid . Dit brengt me op het idee om de Javaanse ceremonie “Mitoni” op papier te zetten. Dit vind ik nodig omdat er toch wat verschillen zijn tussen de “Mitoni” in de Indonesisch-Javaanse en in de Surinaams-Javaanse cultuur. Dit heeft voornamelijk te maken met het aantal deelnemers, de soorten motieven van de “kain batik” en de offers die bij de badceremonie worden gebruikt. 
Zoals we allemaal weten, gaan alle levensstadia van de mens in de Javaanse cultuur door “selamatan” heen. Het woord “Selamatan” betekent :“Ritueel feestmaal”. Dit wordt gehouden om de goddelijke zegen te vragen of als dankbetuiging voor persoonlijke, en familiaire veiligheid. “Selamatan” vindt veelal tijdens traditionele ceremonies plaats. Eén van deze traditionele ceremonies heeft met zwangerschap te maken en deze bestaat nog steeds. Deze ceremonie noemen wij “Mitoni”. Mitoni is een Javaans woord, dat van het woord “pitu” afgeleid is en staat in het Nederlands gelijk aan het cijfer zeven. Het getal zeven is in de Javaanse filosofie van centraal belang en verbonden aan de Javaanse kosmologie. Het verhaal vindt zijn oorsprong in de oude tijd. Er waren een echtgenoot genaamd “Ki Sedaya” en zijn vrouw die Niken Satingkeb, heette. Ze hadden negen baby’s gekregen. Maar geen van hen overleefde hun kinderjaren. Het paar ging naar hun wijze koning en vroeg om raad. De koning vertelde hen om te zuiveren en tot God te bidden voor een nieuwe baby. De VROUW moest met het water uit zeven putten baden en dit water moest geparfumeerd worden met bloemblaadjes uit zeven tuinen van haar omgeving. De Javanen geloven dat een zeven-maands-oude foetus reeds een ziel heeft. Daardoor zou zijn veiligheid moeten worden gevierd. En het eerste kind wordt gezegend om veel geluk aan de familie en anderen te brengen. Deze viering bestaat uit een paar onderdelen, te weten: 1. Heilige “Siraman” – baden De ceremonie begint met “Siraman” (het heilige baden / mandieën). SLECHTS de ZWANGERE VROUW wordt door een vrouwelijke ceremoniemeester voor het baden ritueel begeleid. Haar man wordt NIET gebaden / gemandied. a. Ten behoeve van deze “siraman” wordt het water speciaal uit zeven putten uit haar omgeving gehaald. b. Er worden zeven soorten “geurige”bloemen gebruikt, onder andere: jasmijn, rode rozen, “kantil”, en “cempaka” en andere bloemen.
c. Ten behoeve van deze ceremonie wordt een speciale waterschep gemaakt. De waterschep wordt van kokosnoot gemaakt waarbij de bast van de kokosnoot verwijderd wordt , maar de harde schil en het vruchtvlees hoeven niet verwijderd te worden. Aan de bovenkant van deze kokosnoot hak je er een stukje vanaf en aan de onderkant boor je een klein gaatje erin. Hierdoor stroomt het water uit de zeven putten. Om deze kokosnoot gemakkelijk te kunnen vast houden, neemt men een stokje dat aan de kokosnoot vastgebonden wordt. Het Javaanse bijgeloof zegt dat de bevalling net zo vlot zal verlopen zoals het water uit de kokosnoot stroomt. En bovendien is een kokosnoot- boom zeer nuttig. Dit betekent dat alle delen van de boom d.w.z. het fruit, de bladeren, de boom/het hout gebruikt worden in het dagelijkse leven. Het symboliseert dat de baby een nuttig menselijk wezen zal zijn , voor en in de gemeenschap. d. De volgorde van de personen die aan het baden deel- nemen, is als volgt: haar echtgenoot; haar vader en haar moeder, haar schoonvader en schoonmoeder; haar oma en opa of haar oudere tante’s (plus minus 3 tot 4 personen) In totaal mogen 7 of negen personen aanwezig zijn). Ieder moet 7 schepjes water nemen. Elke keer giet hij / zij het water uit op 7 verschillende ledematen van de a.s. moeder. De volgorde van het gieten van het water is als volgt: een schepje op het hoofd, een schepje op de rechterschouder, en een op de linker schouder, een op de borst, een op de rug, een op de rechter knie en een op de linker knie. Daarna aait hij/zij de buik van de a.s. moeder. Dit betekent dat een ieder de baby begroet. Als laatste kust de a.s. moeder uit dankbaarheid de bovenkant van de rechterhand van de betrokken persoon die haar een bad heeft aangeboden. Het is een ritueel waarmee de baby, voor zijn geboorte, door de gehele familie en alle aanwezigen wordt gezegend. Tijdens het baden volgt de moeder een eigen ritueel en maakt daarmee een uitzondering op het voorgaande. De moeder smeert het lichaam van haar dochter eerst met “lulur”, een soort zeeppoeder (gemaakt van 7 / 9 verschillende kruiden) om haar lichaam schoon en geurig te maken voordat zij met het water uit de putten wordt besprenkeld. Dit betekent dat de aanstaande moeder daarna totaal schoon zal zijn. Na het baden haalt zij een “air wudhu”, heilig water (om zich voortaan te reinigen elke keer voordat zij gaat bidden). Dit water zit in een “kendi”, een soort theekannetje dat van aarde is gemaakt Dit kannetje wordt door haar man vastgehouden. Dit betekent dat hij haar goed zal verzorgen. Wanneer de “kendi” leeg is, moet hij deze kapot maken door hem op de vloer te smijten. Wanneer deze “kendi” in zijn geheel tot kleine stukjes versplintert, dan zal de baby een meisje worden. Maar wanneer de tuit van deze “kendi” nog heel is, dan zal het een jongen worden.
e. Daarna wordt de a.s. moeder met 7 doeken van verschillende kleur omwikkeld. Eerst wordt zij met een witte doek (wit betekent heiligheid) omwikkeld; daarna met een rode doek (rood betekent het leven); vervolgens met een blauwe doek ( blauw betekent trots maar geen verwennerij ); en vervolgens met een paarse doek (paars betekent een doorzetter, niet snel wanhopig. Op de paarse komt een groene (groen betekent welvaart) ; op de groene komt een gele doek (geel betekent grootsheid/verhevenheid) en op de gele wordt een bruine doek aangebracht (bruin betekent de kleur van de aarde; dit betekent dat ieder zal naar de aarde terug). Tussen de doeken zit 10 centimeter zodat alle kleuren zijn waar te nemen. f. “Mecah endog”, een ei breken. De aanstaande moeder wordt daarna omwikkeld met een “kain panjang”, “jarik”. Deze moet niet vast en strak zitten. De bedoeling is dat de aanstaande vader een ei ( een “kampong” of scharrelei) vanaf de bovenkant door deze “kain” van de aanstaande moeder naar beneden kan laten vallen zodat het ei breekt. Als dat soepel gaat dan betekent dit dat de bevalling zonder problemen zal verlopen. Daarna wordt de “kain panjang” nog wat losser gemaakt. Men zal vanaf de bovenkant door deze “kain” een “teropang” (een middel om te weven) naar beneden laten vallen en de moeder van de aanstaande moeder moet deze proberen te vangen. Hierna draagt de moeder het voorwerp bij zich. Dit betekent dat de baby snel en zonder obstakel ter wereld zal komen.
2. Het mooi maken De moeder en de schoonmoeder kleden de aanstaande moeder om de beurt met een batikdoek. Ten behoeve van deze ceremonie worden er 7 batikmotieven gekozen. Elke motief heeft een eigen betekenis. Daarmee worden de goede hoop en wensen geïllustreerd. Deze batikken worden gekozen om de wensen van de familie en anderen te vertegenwoordigen en deze over te brengen op de baby. Voor deze gelegenheid kunnen 6 motieven uit de volgende negende motieven worden gekozen: 2.1. Ksatrian (verantwoordelijke vechter); 2.2. Wahyu Tumurun ( om eervol te leven) 2.3. Sidomukti (om voorspoedig, welvarend te leven). 2.4. Sidoluhur (een teken van pracht en glorie in het leven) 2.5. Truntum (vasthoudend aan normen en waarden) 2.6. Parangkusuma (levensstrijd hebben ) 2.7. Semen rama (een teken van hoop dat de aanstaande ouders bij elkaar blijven en niet gescheiden worden) 2.8. Udan riris (een teken van hoop dat zijn/haar aanwezigheid aangename en leuke tijden in de gemeenschap zal brengen). 2.9. Cakar ayam (een teken v. een hoop dat hij / zij zelfstandig in het leven staat) 2.10. Lurik (een sterke traditioneel geweven doek van Yogyakarta) 2.11. Lasem die liefde en verdraagzaamheid tussen een echtgenoot en een vrouw symboliseert. Een liefde die lang moge duren. De zevende kain moet gekozen worden uit Lurik / Lasem. Deze twee zijn zogenaamd door de aanstaande vader zelf gemaakt. Uit liefde voor zijn echtgenote en zijn aanstaande baby. Elke keer (vanaf nummer 1 tot nummer 6) moeten de aanwezigen “nee”zeggen wanneer de moeder van de aanstaande of de schoonmoeder klaar is met het aanbrengen van de kain. Deze “kain”wordt elke keer gestapeld rondom haar voeten. Pas bij nummer 7 , het laatste batikmotief, zegt iedereen “Ja, het is mooi”. Daarna wordt zij met “janur” (jong kokosnotenbladen) mooi gemaakt. De vrouw draagt een “janur” ketting om haar hals, en de man benadert haar om de bladeren te snijden. Dit snijden betekent hindernissen in het leven te elimineren en om de familie in de toekomst onder ogen te kunnen komen. Om te voorkomen dat de aanstaande ouders misstappen maken in het leven.
Batik sidoluhur
3. “Brojolan” Ten behoeve van deze ceremonie heeft men twee jonge gele kokosnoten nodig. Eén voor één worden de twee jonge gele kokosnoten door de lurikdoek heen geduwd. Voordat de eerste kokosnoot op de stapel van de ongedragen batiks valt, vangt de moeder van de aanstaande moeder deze op. Zij draagt de noot daarna op een “kain selendang” en brengt deze naar de slaapkamer. De andere noot glijdt en valt . Maar deze wordt opgevangen door de schoonmoeder van de aanstaande moeder. Zij brengt deze noot ook naar de slaapkamer. De twee kokosnoten worden door de aanstaande vader en moeder op een later tijdstip gedurende de hele avond zogenaamd bebroed. Dit betekent dat de aanstaande baby altijd de warmte/ liefde van zijn ouders zullen krijgen.
4. “Jamu sorongan” een traditionele drank drinken De aanstaande moeder drinkt een soort traditionele drank die een bepaalde kracht symboliseert. Namelijk een “duwende” kracht, die zij tijdens de bevalling nodig heeft.
5. “Angreman” – Is een Javaans woord voor het uitbroeden van eieren De aanstaande moeder zit op de stapel van ongebruikte batikdoeken alsof zij op eieren zit. De aanstaande vader zit naast haar. Hij neemt voedsel van het gevarieerde aanbod aan eten dat op een grote steenplaat (cobek) wordt geplaatst als offers. Zij eten het samen. Daarna verzamelt de aanstaande vader alle ongebruikte batikdoeken en geeft ze aan zijn echtgenote om met een “kain selendang”, een soort lange doek, gedragen te worden. En samen lopen ze naar de kamer. Dit ritueel symboliseert dat ze op moeten eten wat ze geschept hebben en nooit weg gegooid mag worden. Dat de aanstaande vader haar zal helpen bij het verzorgen van de baby. Het is een oefening om bij de zorg van de baby geduldig te zijn.
6. “Sajen” het offer Het aanbieden van een traditionele “sajen” is belangrijk in het Javaanse ritueel. Door samen plechtig en diepgaand te bidden wordt een wens door God gehonoreerd. De voorvaderen worden in herinnering geroepen. De wens is dat hun zielen in vrede en in eeuwigheid mogen leven. En dat deze door God gezegend mogen worden. Het vermijden van het kwade en rust voor de geest van mensen. Het ritueel moet veiligheid en rust waarborgen. Het offer in de Mitoni bestaat uit het aanbieden van onder andere: Oude mat en installatiebladeren die voor Siraman worden gebruikt. De installatiebladeren bestaan uit blaadjes opok-opok, alang-alang, oro-oro, dadap srep en awar-awar. Dit om met het schilderen van deze bladeren veiligheid te bewerkstelligen. De bladeren van kluwih et betekenen een bloeiend leven. Een levende haan symboliseert: de familie heeft een goed maatschappelijk leven. 7 soorten rijstkegel, onder andere Tumpeng Megana (groenten die de rijst omringen). De spruit betekent “groeiend” leven, Tumpeng Robyong, veiligheid van te gebruiken middelen, Tumpeng Gundul , Tumpeng “Urubing Damar” (lichtjes) . Vruchten van verschillende soorten, de gekookte rijst van ‘nasi gurih”, nasi gekookt met kokosmelk; nasi Punar gekookt met Temuric, ( dan wordt de rijst geel) ” nasi Kebuli” : nasi gekookt met vlees en andere kruiden. Dolblij ontvangen de ouders het geboren kind, een jongen of een meisje zullen zij met deze gerechten welkom heten.
7. “Rujakan” Vruchtensalade met “rujak” saus eten Deze rujak wordt door de aanstaande moeder gemaakt. De smaak van deze “vruchtensalade” bepaalt het geslacht van de komende baby. Als ik me niet vergis : als de “vruchtensalade” heet van smaak is dan betekent dit een meisje en waneer de “vruchten salade” zoet is, betekent dit een jongen. Daarna mogen de aanwezigen de “rujak en cendol / dhawet “ kopen. Met als betalingsmiddel kleine scherven van gebroken dakpannen of gebroken lei of oude centen. Deze mitoni ceremonie wordt slechts gevierd bij de eerste zwangerschap. Bij de volgende zwangerschap wordt het niet uitgebreid gevierd. Er wordt meestal slechts een “selamatan” eetfeestmaal gegeven. Deze “selamatan “ worden in een doos geboden aan de buren en/ of kennissen. Daar hoort een kaartje bij met de mededeling dat zij in verwachting voor de tweede of derde baby is…….. ( Heryati.Pulandari@Javanen.Org )
[van Javanen.org]
RSS
Facebook
Twitter
Is mitoni een Javaanse traditie (Kejawen) of toch een ceremonie van de Hindu (Bali) ?
Bedankt en groetjes