Meer over winti
door Jerry Dewnarain, met dank aan Joop Vernooij
In dit artikel is een selectie gemaakt van boeken die zijn verschenen over winti. Deze worden kort besproken. De winticultuur is een geloofstraditie die meegebracht is door de uit West-Afrika afkomstige slaven. Later is er vermenging ontstaan met andere inheemse traditiepatronen, zelfs met enkele christelijke geloofselementen. De god Anana Kedyaman Kedyanpo is binnen deze cultuur de drijvende kracht die allesomvattend is. De wintitraditie is sterk verbonden met de natuur, met de grond, het water, de planten en bomen en de lucht, het heelal, en wordt meestal ook uitgedragen in de natuur. Binnen de winticultuur kunnen problemen van mensen via rituelen opgelost worden.
Winti leert een mens hoe hij zijn leven geestelijk moet ordenen. Dat is een overeenkomst met andere godsdiensten. Binnen de rituelen worden liederen en dansen gebruikt en allerlei voorwerpen zijn functioneel. De mens heeft zijn ‘kra’, zijn eigen ik, een onafhankelijke geest die wel afhankelijk is van het grote geheel. Die geestelijke krachten van de mens, de winti, blijven na de dood aan de yorka – de menselijke geest die blijft – gekoppeld. Zolang de ‘kra’ sterk is in de mens, is er levens- en wilskracht. Door een combinatie van natuurelementen met rituelen kan de ‘kra’ versterkt worden en kan disharmonie, bijvoorbeeld binnen een familie, verdwijnen. De bonuman is wat bij andere religies de voorganger is.
Er zijn de afgelopen jaren enkele publicaties over winti verschenen zoals ‘Relatie: Wintireligie en het Christendom‘ van R. Berenstein. Berenstein stelt een beroemde kwestie aan de orde voor mensen die christen zijn en ook de wintireligie (als we het zo mogen noemen) belijden. Het is een levensgroot probleem voor vele christenen van de oude en nieuwe christelijke instituties die aan beide loyaal willen en kunnen zijn.
In die trant heeft Dion Cameron zijn Ik en Mijn God. Een boek over winti cultuur onlangs gepubliceerd. Het is een tweede druk van zijn Ik en Mijn God. Suriname anders bekeken: deel 1 uit 2005. De uitgave van 2006 heeft een andere, duidelijker titel en is ook dikker. Het boek van 2005 heeft 182 bladzijden, dat van 2006 beduidend meer, namelijk 201. Cameron wil de waarde van winti naar voren brengen. Zijn publicatie valt onder het literaire genre van getuigenis. Hij wil de ander overtuigen van de waarde van de winti-religie.
Voor Henri Stephen en zijn Psychose en Trance. Geestelijke gezondheidszorg op het kruispunt van de Nederlandse en Surinaamse cultuur is de discussie over de verhouding tussen winti en christendom eigenlijk geen punt meer. Hij stelt vrijheid en bevrijding centraal. Mocht een mens ziek zijn, dan kan die er menselijkerwijze gesproken van bevrijd worden, mits deskundigheid en openheid niet in het geding zijn. Op Surinaams religieus vlak is er heel wat te doen. De zorg om trance onder de schoolgaande jeugd in Suriname, statements van religieuze leiders, kerkelijk beleid om de touwtjes aan elkaar te kunnen binden, zorg voor begraafplaatsen etc. Met de publicatie van Stephen kan menigeen verder komen. Stephen rafelt menselijke (dus ieders) gedragingen uit ten behoeve van effectieve hulp.
Ook Juliën Zaalman heeft een aantal boeken over winti gepubliceerd. Een belanghebbend boek is Asayse Nana A Nyamkemponudyima en de ondertitel is Hoe Anana zich aan de mens openbaart (eind 2007). Zaalman wil Winti naar voren brengen, het taboe erop wegnemen en presenteren als de ware religie. Het is niet de eerste keer dat Zaalman publiceert. Hij is al lang met het onderwerp Winti bezig en heeft August een Bonuman (2002), Gilly en Lise, de Beleving van het geloof in Winti (2005) en Mi Abre Mi Abre Mi Kuminiti-ye (2006) in voorgaande jaren gepubliceerd. Asayse Nana A Nyamkemponudyima (2007) heeft een inleiding getiteld ‘Asayse Nana’. Het boek gaat over de kracht Anana Kedyaman Kedyanpo, dat is de A Nyamkemponu, die zich uit door zich aan de levenden te openbaren.
In A Nyame, pakt Zaalman het anders aan. Hij geeft: Een uiteenzetting van de Winti-leer, min of meer formeel, logisch en systematisch. Zaalman presenteert een uitgebreide proloog onder de titel ‘Er was geen leven en toen was er leven’. Het is een verhaal over het begin van het leven in ‘Nengre-kondre’. Daarin wordt de wereld van dit boek symbolisch voorgesteld. A Nyame is, volgens Zaalman, Eeuwige Levenskracht, Eeuwige Geest, Eeuwige Macht, Volmaker en Volbrenger, Bestaan en Leven. Die eeuwige kracht van A Nyame uit zich op drie manieren in Het Zijn: als Nyamzangi (1), als Nyamkemponu (2) en als Odumankama (3). Dat Zaalman een poging doet de winti-leer uiteen te zetten voor een breder publiek is een grote verdienste. Zeker in het kader van de interreligieuze dialoog waarmee Suriname zoveel ervaring heeft en andere mensen kan voorgaan. Het is de winti-leer van Juliën Zaalman.
Ook Edgar Cairo heeft over winti geschreven. Een van de kerngedachtes in Cairo’s werk wortelt in de uit Afrika afkomstige winticultuur of wintireligie, die hij in de inleidingen op zijn toneelstuk Elzaro & Yorkafowru toepast. Wezenlijk in de winti-filosofie is volgens Cairo dat alles, elk ding, elk wezen, tweezijdig is, met een lichte, de dagelijkse, menselijke, en een donkere, de metafysische, goddelijke kant. Het bestaan van elk individu wordt bepaald door een scheppende, levende en een ontbindende, destructieve kracht. Door de winti-cultuur kan evenwicht gebracht worden tussen deze twee, maar de mens moet er open voor staan, zich niet ervoor schamen alsof het iets minderwaardigs is, horend bij een ‘lage’ cultuur. Zijn eerste roman Kollektieve schuld. Famir’man-Sani (1976) kwam uit in de Derde Spreker-serie van NOVIB. Dit boek is een klassieke Surinaamse roman over de jaren zestig, toen winti streng verboden was. Dat zien we ook op de manier waarop de doodsoorzaak is vastgesteld van Mma Marjana. ‘Doodsoorzaak: ten gevolge van het opzettelijk creëren van een toestand van lichamelijke en geestelijke opwinding, een bevlieging, winti, ontstond in de hersenen van het slachtoffer een bloeding. Hieraan is ze komen te overlijden.’ Centraal in de roman staat het zoeken naar geluk, het vinden van identiteit, verzoening van de creool met zijn beladen verleden, de trauma’s van de slavernij en het kolonialisme, schuld en schuldgevoel, slaafs, winti en ook opstandig gedrag.
R. Berenstein: Relatie: Wintireligie en het Christendom. Berghoek, 2005. ISBN 90 77668 43 8
Dion Cameron: Ik en Mijn God. Een boek over winticultuur. Amsterdam/Paramaribo: Par’ a boto/H. v.d. Boomen, 2006. ISBN 90 809 413 1 X
Henri Stephen: Psychose en Trance. Geestelijke gezondheidszorg op het kruispunt van de Nederlandse en Surinaamse cultuur. Amsterdam, 2006. ISBN 90 800 9608 3
Juliën A. Zaalman: Asayse Nana A Nyamkemponudyima. Hoe Anana zich aan de mens openbaart. Paramaribo: Stichting Tata Kwasi ku Tata Tinsensi, 2007. ISBN 999144903-9.
Juliën A. Zaalman: ‘BàSì Ramon Mac-Nack. Een spirituele biografie’. Paramaribo: Stichting Tata Kwasi Ku Tata Tinsensi, 2010. ISBN 99914-7- 036-8.
Juliën A. Zaalman: A Nyame. Een uiteenzetting van de Winti-leer, 407 pp., omslagontwerp: Jennifer Shields, print en afwerking: Office World. Paramaribo: Stichting Tata Kwasi Ku Tata Tinsensi. ISBN 978-99914-7-164-8.
Edgar Cairo: Kollektieve schuld. Famir’man-sani, 4de druk. Haarlem: In de Knipscheer, 2010. ISBN 978-90-6265-662-2.
RSS
Facebook
Twitter
