blog | werkgroep caraïbische letteren

Meer aandacht voor Medardo de Marchena

door Aart G. Broek

Vijftig jaar geleden,  op 15 mei 1968, overleed Pedro Pablo Medardo de Marchena. Deze schrijver van uitdagend kritische teksten verdient aandacht. Een samenleving vaart wel bij tegenspraak. Het is nog wachten op een uitgave van zijn verzamelde teksten.

Pedro Pablo Medardo (Dada) de Marchena (1899 – 1968); foto collectie familie Abraham, Bonaire.

Van Medardo de Marchena weten we dat hij de Tweede Wereldoorlog doorbracht in een interneringskamp op Bonaire. Gezien de teksten die hij had geschreven, werd hij beschouwd als een gevaar voor de maatschappelijke rust in oorlogstijd. ‘Opsluiten die man!’ was het devies. Vooral in zijn pamflet Ignorancia o Educando un pueblo, uit 1929, had De Marchena fel uitgehaald naar vermeende onderdrukkers van het Curaçaose volk, waaronder Nederland en de rooms-katholieke missie. Omdat correspondentie met zijn psychiater, dr. W.W. de Regt, bewaard werd, kregen we een beeld van wat De Marchena heeft doorstaan in het kamp.

W.W. de Regt – 1943 – geschilderd door Andrée de Groot Sobocka – collectie familie De Regt.

De Marchenas geschriften zijn nog niet uitputtend in beeld gebracht en ook niet zo gemakkelijk te bemachtigen. Een verzameling van zijn teksten verscheen nooit in boekvorm. Wat heeft hij eigenlijk aan kritische vertogen gepubliceerd? Het is sowieso speuren naar exemplaren van zijn pamfletten in bibliotheken. Op Curaçao koestert de S.A.L. ‘Mongui’ Maduro bibliotheek teksten van De Marchena, waaronder het genoemde pamflet en het schotschrift  Muher i bida moderna (1934). In de Universiteit van Leiden zijn de jaargangen bewaard van het periodiek de Onpartijdige, waarvan De Marchena een medewerker en enige tijd ook mederedacteur was.

Debatteren

Op 3 september 1932 verscheen het eerste nummer van de Onpartijdige. De uitgave had het voorkomen van een krant, bedoelde iedere veertien dagen te verschijnen en was het ‘officieel orgaan’ van de debatteerclub Jong Curaçao. Deze vereniging was enkele maanden eerder opgericht en kwam bijeen in het gebouw aan de Curaçaostraat 50 in Otrobanda (waarin enkele jaren later het bevolkingsregister werd ondergebracht).
‘Het doel van ons blad is,’ zo schreef de redactie in het eerste nummer, ‘evenals dat van Jong Curaçao, het behartigen van de geestelijke en stoffelijke belangen van het gebiedsdeel Curaçao. Wij willen en kunnen geen partij geven omdat we geen partij vormen; wij willen absoluut onpartijdig zijn (…). Moge het veel bijdragen tot de geestelijke verheffing van ons volk!’

Curaçaostraat 50 in Otrobanda, Willemstad, Curaçao / foto Wilma van Geemert

Een generatie jonge mannen trachtte de vele ontwikkelingen die er internationaal plaatsvonden te wegen voor de eilandelijke samenleving en boog zich met grote regelmaat over uiteenlopende aangelegenheden. Een divers gezelschap – hoewel zonder vrouwen (?) – kwam bijeen in levende lijve en in de krant. Het waren evenzovele inspanningen om de eigen geest te scherpen, van elkaar te leren en uiteindelijk naar verworven inzichten te handelen. ‘Mas educacion ta aconseja, leza mas, studia mas i no perde chens di sinja nada ku bo por,’ zo eindigde een van de lezingen: onderwijs is cruciaal, meer lezen, meer studeren en iedere kans grijpen om te studeren.

De Onpartijdige publiceerde vooral Nederlands- en Papiamentstalige bijdragen, maar ook treffen we enkele teksten in het Engels en Spaans. Tot de medewerkers behoorden onder anderen de toen jonge Curaçaoënaars H. P. Kwiers, Alex P. Jesurun, Th. A. M. Palm, F. J. Linnartz, A. D. Jonckheer, M. C. H. W. Rojer Hueck, Emilio Lopez Henriquez, Alejandro R. Gorsira, J. Muller, B. Brand, H. L. Laurens, G. B. Santine, E. A. Römer, J. Th. Rib, Jac. V. van der Linde, H.P. Suarez, Willem E. Kroon én Medardo de Marchena. Van De Marchena zijn de zojuist geciteerde woorden (uit een bijdrage in nr. 10 van de eerste jaargang, 4 januari 1933).

Eigenbelang

In zijn werk hamert De Marchena op de noodzaak buiten de begrenzing van het eiland te kijken. Niets hoeft voor vanzelfsprekend te worden aangenomen, alles is het waard om nader onderzocht te worden. Verandering ligt binnen de mogelijkheden. De Marchena komt onvermijdelijk machten tegen, die dit grenzeloos exploreren niet zonder meer op prijs stellen: het Nederlands koloniale bestuur, de rooms-katholieke missie en ook het internationale bedrijfsleven zoals de raffinaderij. Geen wist, zo meende De Marchena, primair het welzijn van de eilandelijke samenleving voorop te stellen. Elk handelde exclusief in het belang van het koloniale moederland, de kerk en/of het kapitaal.
Zo kon De Marchena weinig begrip opbrengen voor de uitbouw van het politiewezen tot het Korps Militaire Politie (KMP) en de benoeming van een militair, B.W.Th. van der Slobbe, als gouverneur. Het KMP en die gezagsdrager bedoelden niet het volk te dienen, maar het koloniale regime in het zadel te houden. Deze ‘militarisering’ van de samenleving druiste ook in tegen De Marchenas pacifistische gevoelens.

Schilderij van Van Slobbe [olieverf – door Anton Abraham – 1936] hangt in het paleis van de gouverneur in Fort Amsterdam, Punda, Willemstad, Curaçao.

Niet minder machtig en dikwijls evenzo moeilijk te bevechten waren de verstarde waarden en normen in de samenleving. Hiertoe behoorden heren- en slavengedragspatronen, maar ook de ondergeschikte positie van vrouwen. Hierbij kritiseerde De Marchena scherp de ongelijkheid voor de wet, de wijdverspreide prostitutie en het misbruik dat van dienstbodes en winkelbediendes kon worden gemaakt. Niet alleen het slechte onderwijs dat meisjes meestal kregen, zorgde voor wantoestanden. In het algemeen gold zijns inziens, dat er op het eiland niets groots werd verricht, omdat de vrouwen praktisch werden verwaarloosd (‘considera si awe nos no a logra haci nada grandi pa nos patria ta pasobra nos ta descuida muher’; in nr. 27 van de tweede jaargang, 13 september 1933).

Man en paard

Niet minder kwaad maakte De Marchena zich over de weinig kritische opstelling van de Afro-Curaçaose bevolking naar vormen van discriminatie op grond van huidkleur en naar wanbeleid in arbeidsverhoudingen. Een zekere lethargie leek mensen aanhoudend te ondermijnen.  Actie was vereist.
Zo dienden arbeiders zich te organiseren onder leiderschap dat geen ander belang kende dan dat van de arbeiders: ‘Awor (trahadornan jiu di Corsow) tin cu trata na forma nan propio Arbeidsvereniging i scohe pa nan leaders (…) hombernan legal i husto cu por haci tur nan esfuerzo sin ningun clase di interes’; in nr. 29 van de tweede jaargang, 11 oktober 1933. De Marchena scheerde overigens niet alle bedrijven over een kam. Hij prees de wijzen waarop E. Henriquez & Co en S.E.L. Maduro & sons met hun personeel omgingen gedurende de crisis die ook op het eiland voelbaar was na de beurscrash van 1929.  Deze bedrijven vervingen hun werknemers niet door goedkopere krachten van buiten het eiland en bleven het loon betalen van voor de crisis.

In de bibliotheek van de Universiteit van Leiden wordt een kopie bewaard (foto); op Curaçao koester de S.A.L. ‘Mongui’ Madurobibliotheek een origineel exemplaar van dit vermaarde schotschrift.

De Marchena aarzelde niet om man en paard te noemen. Dat kwam hem uiteindelijk toch duur te staan: door internering op Bonaire werd hem de mond gesnoerd.  Toch was De Marchena niet de enige die met verve onderwerpen van algemeen maatschappelijk belang ter discussie stelde. De oprichting van de debatteerclub Jong Curaçao en de uitgave van ‘De Onpartijdige’ wijzen hier al op. Ook schrijvers als Willem E. Kroon en Manuel Fray haalden uit naar discriminatie, bevoordeling van buitenlandse arbeiders en de veronderstelde lethargie onder de Afro-Curaçaose bevolking. Het waren ook de jaren dat doktor Da Costa Gomez zich steeds krachtiger liet horen en het politiek bewustzijn sterk groeide.

De Marchena was dus niet per se een einzelgänger, maar de mogelijkheden voor aanhoudende discussie onder een substantieel aantal deelnemers waren beperkt op het eiland. De Onpartijdige sneuvelde toen de derde jaargang net was ingezet. Op 23 november 1934 verscheen nummer 44 ter afsluiting. Er waren geen financiële perikelen, zo benadrukte de redactie. Het grootste probleem was het aantal bijdragen: dat was ontoereikend om iedere veertien dagen te verschijnen. Aan de inzet van De Marchena zal het niet hebben gelegen.

***

Met dank aan Kenneth de Marchena, Mariëlle Capello, Andre Cohen Henriquez, Marijke Schweitz, Ea de Gaay Fortman, L. A. Abraham, Helma Maduro-Molhuijsen, Giselle Jonckheer en Ron Gomes Casseres, alsmede aan de S. A. L. ‘Mongui’ Madurobibliotheek en het Nederlandse Letterenfonds. Uitgebreider over De Marchenas internering in de bijdrage ‘Met schorpioenen geselen’ aan mijn bundel Schaamrood (Haarlem, 2017). Voor het samenstellen van het verzameld werk van De Marchena tot een boekuitgave moeten in principe al zijn teksten achterhaald worden. Niet alles is bewaard in bibliotheken en archieven, maar mogelijk bieden privécollecties uitkomst; voor contact, mail info@klasse-oplossingen.nl

Ontleend aan Antilliaans Dagblad, dinsdag 15 mei 2018.

3 comments to “Meer aandacht voor Medardo de Marchena”

  • bij eenieder bekend is natuurlijk zijn ‘Bula Waya” https://www.youtube.com/watch?v=bEE7UK130PM

  • video not available

  • Hier wel te horen: https://www.youtube.com/watch?v=KkFqcMzmAgw

    De oorspronkelijke tekst:

    P.P.M. [Medardo] de Marchena

    ESTA DUSHI!

    Ai para tras di waya
    Ai m’a mira un mosa
    Su cara ta bunita
    Su curpa tin colebra

    Sin patria sin familia
    Deseando un consuelo
    Un refugio m’a bin tuma
    Na mi dushi bon Bonaire

    Segun bo bai pasando
    Asina bo por mira
    Cu mas ta convence mi
    Cu ta bo ta mi kuki

    Duele ta e distancia
    Pero nada no importa
    Algun dia nos lo contra
    Libre sin un ansia

    Admirando bo belleza
    Studiando bo capricho
    Solo ta falta mi
    Bo carino y dulzura

    Un cielo di esperanza
    Un nido di fragancia
    Deseo di mas ardiente
    Tur den bo ambiente

    Manuskrito (ca. 1944) den kolekshon privá di mr. J. Abraham na Boneiru

    [ook te vinden in Lucille Berry-Haseth, Aart G. Broek en Sidney Joubert, Pa saka kara; antologia di literatura papiamentu; tomo II. Willemstad, Curaçao: Fundashon Pierre Lauffer, 1998. p. 109.

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter