Kilometers maken in lezen
Tekst en foto’s: Mineke de Vries
In een week tijd schreef hij het boek dat in mei het licht zag: Het geheim van Curaçao, een spannend jeugdboek dat gedeeltelijk op Curaçao, gedeeltelijk in Nederland speelt. Het boek is zodanig uitgegeven dat het goed leesbaar is voor mensen met dyslexie. Want auteur Jeroen Flantua is zelf ook dyslectisch. “Ik weet meer dan wie dan ook hoe moeilijk lezen en schrijven is voor dyslectici, maar weet ook dat het voor deze doelgroep juist ontzettend belangrijk is om veel te lezen.”
Jeroen Flantua
“Sinds kort durf ik ervoor uit te komen dat ik dyslectisch ben. Toen ik opgroeide was er geen aandacht voor dyslexie, ik was altijd bang het te zeggen, voelde me dom en schaamde me ervoor. Ik ontwikkelde trucs zodat niemand het zou merken. Zo trainde ik mezelf in extreem goed luisteren en ontwikkelde een perfect geheugen, zodat ik bij vergaderingen alles nog wist en niet afhankelijk was van notulen.” Dat zijn positieve bijkomstigheden van dyslexie, vindt Flantua, je boort andere kanalen en talenten aan. Mede uit zijn dyslexie verklaart hij ook zijn fantasie. “Als je namelijk zo weinig begrijpt van wat je leest, ga je op basis van die paar woorden die je herkent en eventueel illustraties je eigen verhaal ontwikkelen. In de boeken die ik las, heb ik het echte verhaal nooit gelezen. Als ik sprookjes aan de kinderen voorlas, ontstond ook een heel ander verhaal. Ik herken woorden en weet zo’n beetje hoe het verdergaat, maar echt lezen, nee dat lukt niet. Als ik op school voorlees, is het al snel: he dat staat er helemaal niet. Ik heb dat zelfs als ik voorlees uit mijn eigen boek. Ik weet dan wat er moet komen, maar het pakt altijd net weer anders uit. Ik denk wel dat ik zo mijn creativiteit wat betreft het schrijven van verhalen heb ontwikkeld.”
Flantua schreef vanaf zijn jeugd al vele verhaaltjes, maar dit is zijn eerste lange verhaal. “En omdat je als dyslect veel leert door kilometers te maken in lezen, is dit boek speciaal voor hen.”
Wat is dyslexie
Mensen met dyslexie hebben moeite met verwerken en verwerven van taal, de informatieverwerking in de hersenen verloopt anders. Klankcodes worden niet goed verwerkt en daardoor minder goed opgeslagen. Ze worden dan ook minder goed uit het geheugen opgehaald om gekoppeld te worden aan het woordbeeld. Dat is dan ook waarin dyslexie zich openbaart: moeite met de herkenning van een woordbeeld. En, herken je het woordbeeld niet snel, kun je de informatie ook niet snel verwerken. Lezen en schrijven is lastig, maar ook het onthouden van talige informatie. Niet alleen op school worden leerlingen hierdoor beperkt, ook later in opleiding of werk kan het een serieuze handicap zijn. Daarbij hebben mensen met dyslexie soms ook moeite hun werk te structureren. Overigens komt dyslexie vaak voor in combinatie met andere stoornissen op het gebied van leren (dyscalculie), motoriek (DCD), spraak- en taal of aandachtsstoornissen zoals AD(H)D. Deze hebben namelijk allemaal te maken met een andere informatieverwerking.
Dyslexie is bovendien erfelijk: één ouder met dyslexie geeft een kans van veertig tot vijftig procent er aanleg voor te hebben, twee dyslectische ouders wel tachtig procent. In Nederland heeft één op de twintig kinderen dyslexie.
De gevolgen van niet snel technisch kunnen lezen en spellen zijn groot in een ‘talige’ maatschappij. En ondanks dat dyslexie niets zegt over intelligentieniveau – een grote geest als Einstein was dyslectisch – komen veel kinderen in een lager onderwijsniveau terecht dan wat ze qua intelligentie aankunnen, wat ook nog eens de eigenwaarde kan aantasten.
Jeroen Flantua
Aanpassingen in onderwijs
Er zijn tal van aanpassingen en dispensaties in het onderwijs voor dyslectici: de leerstof wordt op grotere bladen afgedrukt, teksten worden vereenvoudigd of ingekort, er zijn vervangende opdrachten, er is meer leestijd of er wordt gebruik gemaakt van luisterversies, er wordt mondeling overhoord in plaats van schriftelijk. Ook mogen leerlingen niet worden gecorrigeerd op taalfouten. Flantua: “Ik spreek niet als dyslexiedeskundige maar wel als ervaringsdeskundige als ik mijn zorg uitspreek over de pogingen van scholen deze kinderen op het reguliere pad te houden. Vooral het feit dat kinderen niet worden gecorrigeerd op taalfouten, vind ik absurd. Dat betekent dat mensen die in hoge mate lijden aan dyslexie een Pabo kunnen doen of Nederlands studeren en straks voor de klas staan. Ik ben daar echt een tegenstander van. Ik pleit ervoor dat bij deze leerlingen andere talenten worden aangeboord, zoals creativiteit.” Daarnaast moeten we kinderen helpen hun woordenschat te verbeteren, aldus Flantua. Dat betekent veel aandacht besteden aan lezen en kies dan boeken die aansluiten bij hun belevingswereld, die spannend zijn, is zijn advies. En naast de inhoud dienen boeken voor dyslectici qua vorm toegankelijk te zijn. Dat betekent bijvoorbeeld veel witregels, de tekst is dus opgebouwd uit kleine behapbare stukjes. Verder zijn de zinnen kort, de letters een corps groter dan normaal. De meeste zinnen beginnen op een nieuwe regel. Ook is er meer witruimte tussen de regels en zijn links en rechts grotere marges. Dat is ook de manier waarop Het geheim van Curaçao is opgebouwd. Flantua: “Het aparte is dat veel dyslecten zelf alle regels aan elkaar smeden, doorgaan met schrijven tot een onleesbaar geheel.”
Apart lettertype
Voor dyslecten is een aantal jaren geleden een speciaal lettertype ontwikkeld, de Dyslexia. Omdat de letters in dit lettertype verder van elkaar staan en dikker zijn voorkom je dat de hersenen een brei maken van de letters, ze omdraaien of zelfs op hun kop zetten. De p, b en d die je op alle manieren kunt draaien zodat ze hetzelfde lijken, zijn zo zelfs makkelijker uit elkaar te houden. Of dit lettertype echt werkt, is niet bewezen, maar sommige mensen hebben er baat bij. Flantua: “Wij hebben advies gevraagd aan diverse stichtingen die zich bezighouden met dyslexie en bewust juist niet gekozen voor de Dylexia, maar voor een schreefloze letter die gemiddeld genomen het prettigst blijkt.” Niet alleen voor dyslecten leest het boek prettig, ook veel anderen geven Flantua de feedback dat het zo gemakkelijk leest. Dat heeft te maken met zowel de inhoud als de toegankelijke vorm.
Jeroen Flantua
Geheim van Curaçao
Het geheim van Curaçao begon als droom. Flantua: “Ik lag op ziek op de bank te slapen en had een bijzondere droom over mijn dochter. Toen ze thuiskwam uit school, vertelde ik het haar en mijn vrouw en kinderen moedigden me aan het op te schrijven, in de veronderstelling dat het een paar A4tjes zouden worden. Maar ik bleef maar schrijven en elke keer als de kinderen uit school kwamen lag er weer een hoofdstuk.” In een week was het af, het verhaal over dochter Noor met drie vrienden, van wie twee in Nederland, één op Curaçao. Op de laatste schooldag voor vertrek naar Nederland krijgt hoofdpersoon Noor van een oude man naar wie ze elke dag zwaaide, een magisch geschenk. Met haar vrienden gaat ze uitzoeken wat de betekenis is van de magie, wat hen uiteindelijk terugbrengt naar Curaçao. Het huisje van de man blijkt echter al jaren leeg te staan. Heeft hij nooit bestaan? Flantua vervlecht daarin de geschiedenis van Curaçao, de tijd van de Indianen, van de slavernij door het heden heen.
Flantua: “Ik kreeg positieve reacties van bekenden en ja, dan heb je een verhaal en wat dan?” In de tijd dat hij op Curaçao woonde en het verhaal schreef in mei 2013 deed hij er niks mee, maar toen het gezin een paar maanden later plotsklaps naar Nederland vertrok, besefte hij opeens dat dat verhaal er ook nog lag. Na een paar andere pogingen kwam hij in contact met uitgeverij Metatron, die boeken uitgeeft met bepaalde thema’s voor het onderwijs. “Ik had daar een gesprek over de leermethode voor het primair onderwijs waarmee ik bezig was, maar ook dit manuscript kwam ter sprake, wat eigenlijk niet paste binnen het concept van de uitgeverij. Maar ze waren zo enthousiast dat ze het toch uitgaven, maar dan specifiek voor dyslecten.” Jammer is wel dat het boek een aantal schoonheidsfoutjes bevat, die de uitgever over het hoofd heeft gezien.
Bij de totstandkoming van het boek werd informatie ingewonnen bij een aantal stichtingen die betrokken zijn bij taalachterstand. Hieronder ook de Stichting lezen en schrijven, een stichting die zich inzet voor het bestrijden van laaggeletterdheid en een deel van de opbrengst van bij hen bestelde boeken doneert aan een goed doel.
Overigens leent het boek zich goed voor een vervolg en Flantua is reeds begonnen met deel twee. Daarin verwerkt hij een ICT-project, waarvoor momenteel een grootschalig digitaal onderzoek loopt.
Curaçao, Willemsbrug. Foto © D. Lex
Korte tijd op Curaçao
De hierboven genoemde leermethode waarmee Flantua bezig was, is onderdeel van zijn eigen bedrijf Wizzfox dat ICT-opleidingen voor het basisonderwijs ontwikkelt. Momenteel ontwerpt hij een autonoom (Europees) lesprogramma, een soort computerrijbewijs. “Het is een audiovisueel animatieprogramma – een getekend vosje maakt een ICT-reis over de wereld – dat de linker en rechterhersenhelft tegelijkertijd stimuleert waardoor een beter begrip ontstaat”, aldus de uit Holten (Overijssel) afkomstige Flantua. Na zijn ICT-opleiding aan de hogeschool in Deventer werkte hij als ontwikkelaar bij een bank in Ede, waarna hij in 2000 zijn eigen ICT-bedrijf startte. “Voor mijn bedrijf heb ik alleen een laptop en internet nodig, dus dat kon op Curaçao gewoon verder gaan.” Hier hielp hij de VPCO mee aan de implementatie van een nieuw systeem. Het vertrek naar de Cariben kwam voort uit de vele reizen die hij maakte in het Caribisch gebied, Venezuela, Mexico, Suriname. Het voelde er vertrouwd, maar al spoedig na hun vestiging op Curaçao ontwikkelde zich op veel gebieden onzekerheid en het gezin besloot mede vanwege noodzakelijke medische zorg terug te gaan naar Nederland.
Papiamentstalige versie
Jeroen Flantua wil ondanks zijn korte tijd op het eiland iets teruggeven aan de bevolking. Dat is de reden dat hij van plan is zijn boek te laten vertalen in het Papiaments. “Vanwege de grote armoede en de beperkte middelen op veel Curaçaose scholen wil ik het boek gratis beschikbaar stellen aan alle leerlingen van groep acht. En er zijn ook amper jeugdboeken in het Papiaments. Hiervoor heb ik natuurlijk financiers nodig. En wie daaraan meewerkt, krijgt zijn logo op het boek.” Een Papiamentstalige versie zal inhoudelijk nog wel wat moeten worden herzien, omdat het boek een typisch Nederlands boek is. Als het gaat om het aansluiten bij de belevingswereld van het kind, zal de insteek van ‘de’ Nederlander die tijdelijk op Curaçao woont wellicht niet zo’n gelukkige zijn. Het zwembad in de tuin en de airco op school zullen door de Curaçaose kinderen in achterstandswijken in elk geval niet worden herkend. Juist vanwege de beoogde doelgroep zal de inhoud naar alle waarschijnlijkheid moeten worden aangepast aan hun beleving, wil een dergelijke Papiamentstalige versie worden gewaardeerd.
Het geheim van Curaçao, ISBN 9789491962059. Te bestellen o.a. bij Mensing’s Caminada en Bruna. Prijs circa Naf 50,-
.
RSS
Facebook
Twitter
