Het dilemma van de tolerantie (2)
door Willem van Lit
De splijtende samenleving
Dezer dagen vind je aan alle kant opvattingen over het fenomeen: vóór of tégen. De discussies zijn soms heftig en radicaal. Geesten komen in beweging. Om het eenvoudig te houden: de ene kant – laat ik deze dan tegenstanders noemen – verwijt de ander angst om iets over de islam te zeggen. Ik las ergens dat men de ander eenzijdig totalitair humanitair noemt. Dat is arrogantie, zegt men en zij verkwanselen de eigen vrijheid. Ze zijn naïef tot op het bot en goedgelovig. Zij die opkomen voor moslims, zijn laf en misleid. De media zijn op de hand van deze goedgelovigen. Zij verspreiden heel bewust leugens en ze manipuleren het nieuws. Ze houden voorvallen en feiten achter. Dat is de arrogantie van het linkse establishment, waar je niets over mág zeggen. Hierdoor pleegt men verraad: het is de trouweloosheid van het zogenaamd progressieve gedachtegoed. Daarom zijn ze gevaarlijk, terwijl ze dat niet eens beseffen. Men verwijt hen achterbaksheid.
Die andere kant – die ik voor het gemak dan maar de voorstanders noem – roept over de tegenstanders dat ze dom zijn (ze vinden zichzelf de intellectuelen), angstig en dat ze reageren vanuit onderbuikgevoelens. Irrationeel wil dat zeggen. Men mist de werkelijkheid; het zijn schreeuwers en ze discrimineren. Het zijn fascisten en racisten, intolerant en inhumaan. Men noemt de ander conservatief en ze zijn in zichzelf gekeerd. Men vindt zichzelf progressief, ruimdenkend en fris. Het komt er dikwijls onversneden en recht-toe-recht-aan uit. Men noemt zichzelf ook optimist; de ander is pessimist. Sommigen achten zichzelf kosmopolitisch van instelling en denkwijze.
De discussie is vaak niet meer dan schelden. Beide partijen zijn argwanend. Bij de tegenstanders richt die argwaan zich op moslims en de groep die zich hiervoor opstelt, de voorstanders. Bij de voorstanders – zij die zeggen geen angst te hebben – merkt men wel een grote argwaan voor de anderen: men vreest hun bedoelingen áls zij het ooit voor het zeggen hebben. Over en weer heerst er verwarring en de beschaming is ook wederzijds. Beschaming noemt men polarisatie: het heeft sterk persoonlijke trekken. De inhoud lijkt er steeds minder toe te doen; men speelt op de persoon en dat troebleert de discussie. Als je de opvattingen en scheldpartijen hoort of leest, dan ondervind je die verwarring met het bijbehorende onbehagen. De optimisten laten wel doorklinken dat die verwarring voor hen niet geldt; zij zijn niet bevangen door onbehagen of angst. Dat markeert de arrogantie van die opstelling, soms tenenkrommend en irritant. Het is alsof de betekenis van de veranderingen als natuurverschijnselen aan hen voorbij gaat. De progressieven noemen zich voorstander van de open samenleving met een volledig transparante geest en werkwijze. Zij staan open voor veranderingen en vernieuwingen. Zij zien daarin een grote etnische, geestelijke en culturele verrijking: de vitaliteit van de multiculturele samenleving. Dat staat symbool voor vooruitgang en dynamiek en je moet toch wel knetter zijn als je dát niet wilt zien of meemaken. Ze zijn de intellectuele elite waar iedereen bij wil horen, toch?
Elly Steyvers Weert
Die anderen zijn voor behoud en bang voor veranderingen. Ze zijn in zichzelf gekeerd. Ze idealiseren het verleden; ze noemen dat glorieus. Zij willen alle invloeden van buiten tegen houden. Ze hebben een eenzijdige blik op de wereld. Patriottistisch, nationalistisch en geneigd tot totalitaire opvattingen. Zij roepen dat wij uit de EU moeten. Men noemt hen dom, het zijn verarmde geesten en dus ook gevaarlijk.
Vóór een open samenleving of ertegen. Dat is het schema. Open is links, gesloten is rechts. Punt. Deze logica zit me dwars; daar zit de pit van mijn onbehagen. Dus moet ik op zoek. Wat betekenen deze dingen dan precies? Ik voel me in de twee kampen niet thuis. Toch willen ze me dwingen tot een standpunt. Daar ga ik een stokje voor steken. Ik ga wat varianten bekijken in dit opstel.
“Geen gebrek aan Waterloo’s”
“Het gaat niet samen: democratie en islamitische landen, zoveel is duidelijk nu het laboratorium Turkije in lichterlaaie staat. De wetgeving in de koran maakt het onmogelijk om een land te creëren waar de universele democratische wetten worden nageleefd en waar mensen in vrijheid hun mening kunnen verkondigen.” Dat zegt Erdal Balci, een journalist-schrijver die na zestien jaar Turkije – zijn vaderland – verliet om met zijn gezin in Nederland te wonen (De Groene Amsterdammer, 5 mei 2016, “Sta op, westerse hoofddoekmeisjes”). Hij was gedesillusioneerd over de ontwikkeling van de vrijheid en democratie in zijn land. Turkije experimenteert met democratie; daarom noemt hij het een laboratorium. Balci laat zijn betoog lopen langs de lijnen van vrijheid en gelijkwaardigheid, waarbij hij heel duidelijk maakt dat onder het islamitische regime vrouwen niet gelijkwaardig zijn aan mannen. “Hoe Turkije ook veranderde volgens de statistieken en de rapporten, aan de positie en het gedrag van de moslima’s veranderde niets. En ik werd niet wakker bij de stilte bij de vrouwen.” Hij stelt de vraag hoe lang het geloof, dat meisjes extreem achterstelt op kun broers nog stand houdt. En hij doelt hiermee op de moslimmeisjes en -vrouwen in het seculiere Europa. “In een continent nota bene waar op verschrikkelijke slagvelden de vertegenwoordigers van het oude, verdorvene het onderspit hebben gedolven”. In deze streken, besluit hij, is er geen gebrek aan Waterloo’s. Dit laatste drukt dan tegelijkertijd zijn hoop uit dat Europa er toch weer in zal slagen die antieke geest van het verdorvene, de verdrukking, onvrijheid en ongelijkwaardigheid te verslaan, een geest die voortkomt uit een cultuur en structuur, gebaseerd op teksten van eeuwen geleden. Met alles wat daar voor nodig is, zelfs geweld. Dat is nogal wat, zo’n oproep, want zo lees ik dat. Dat is niet mis te verstaan.
Het gaat om de vertolking van dat voortdurende onbehagen. Velen willen het niet lezen. Het maakt je ongemakkelijk. Maar ik heb nog zo’n verhaal.
[vervolg deel 3 klik hier]
RSS
Facebook
Twitter
