blog | werkgroep caraïbische letteren

Frans Panholzer 1952-2016 in memoriam

door Tjebbe van Tijen

Verleden week donderdagavond overleed Frans Panholzer, sociaal advocaat , de enige pamflettoloog van Amsterdam, vriend en collega bij de Universiteits Bibliotheek Amsterdam waar ik hem in 1973 voor het eerst ontmoette. Hij had daar – als vrijwilliger – een eigen tafel en archiefkast voor wat toen al de pamflettenverzameling en -catalogus was van sinds 1960 in Amsterdam uitgegeven pamfletten. De provo-beweging vormde een eerste ijkpunt. Nu bijna een halve eeuw verder zijn dat er 32.000… Het is nu al en wordt later zeker een onontkoombare bron voor iedere sociale geschiedschrijving van deze stad over de periode 1960 – 2010: De Panholzer. (*)

frans panholzer pamflettoloog

 

Met ijzeren consequentie en toewijding heeft Frans al die decennia pamfletten verzameld en gecatalogiseerd. Tot voor kort nog, terwijl zijn ziekte aan hem vrat, was hij bij een demonstratie op het Jonas Daniel Meijerplein, met een gebruikelijk plastic tasje waarin gestencilde of gedrukte zielenkreten verdwenen, om thuis keurig geordend en beschreven te worden:
– oproepen voor een andere dageraad;
– verwijten uit het verleden;
– steunbetuigingen van nu;
– eisen van meer loon tot geluk;
– liedteksten;
– beginselverklaringen;
– handleidingen voor grote ommekeer.

Frans was een pionier van de sociale advocatuur met een jarenlange praktijk in de Spaarndammerbuurt, gespecialiseerd in alles wat met wonen en recht te maken had. Als geen ander leerde hij het marchanderen van huisjesmelkers, de gemeente en speculanten te begrijpen en zo kon hij de tegenpartij wapenen tegen dreigende aanval of ondersteunen bij het ongedaan maken van onrecht.
In de loop der tijden was te observeren hoe hij een pragmatisch cynisme over de rechtsorde ontwikkelde, waarbij hij – waar nodig – illusies van een potentiële cliënt over de afloop van een mogelijk ‘geding’ bij voorbaat wist weg te nemen. Zijn spot kon bijtend zijn, maar werkte vaak ook louterend.

Hardnekkige getrouwheid was er ook. Toen geruime tijd geleden de collectieve boekhandel Het Fort van Sjakoo, aan de Jodenbreestraat middels een huurverhoging van 900% hun pand uitgewerkt dreigde te worden door woningbouwvereniging Ymere, heeft Frans Panholzer een enorme bijdrage geleverd aan het gevecht tegen die asociale instelling. Niet enkel als bestuurslid van de boekhandel-stichting, maar ook als advocaat. Ik ben hem daar – als één van de oprichters van dat collectief in 1977 – nog steeds dankbaar voor. Het Fort van Sjakoo bestaat nog steeds, op dezelfde plek, gekocht van Ymere, dankzij een bijzondere aandelen- en overdrachtsconstructie. Daaraan heeft Frans – vaak achter de schermen – veel bijgedragen.

“De Panholzer”, de pamflettencatalogus van Amsterdam, is nu in de vorm van een database – evenals de papieren verzameling – sinds kort ondergebracht bij het Staatsarchief (ontstaan uit de aktiegroep Staatsliedenbuurt) dat een plaats binnen het IISG (Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis) heeft.
Met een kleine groep erflaters, onder de naam Archiefcomité van de Toekomst, rest ons de taak die verzameling zeer binnenkort on-line te brengen. Eerst enkel de tekstversie, waarbij er bijna 30.000 uittreksels zijn van de pamfletteksten – op zich al een fenomenale bron voor geschiedschrijvers -. Uiteindelijk ligt het in de bedoeling om alle 32.000 pamfletten te scannen en als ‘digitaal facsimile’ via het internet toegankelijk te maken. Zo ontstaat een historisch bronnenbestand dat, ongefilterd door burgerlijke pers of academische vervorming, de vele actiegroepen en bewegingen van de stad tussen 1960 en nu aan het woord laat. In hun eigen taal, met hun eigen typografie. Een onontkoombare primaire bron voor toekomstige historici, die al te vaak enkel uit secondaire en tertiaire bronnen citeren en de eigen stem van ‘sociale bewegingen’ liever buiten sluiten.

Dat dit alles bij zijn leven bijna, maar niet helemaal, voltooid is bitter. Maar sociale actie en de geschiedschrijving ervan is en blijft iets dat nooit af kan zijn. Frans heeft ons dus met de Amsterdamse Pamflettencatalogus DE PANHOLZER, zijn ‘Onvoleindigde’ (Unvollendete … Frans zijn vader was een Oostenrijker) nagelaten.

 

—-
(*) Frans zijn grote voorganger en in zekere zin inspiratiebron was W.P.C. Knuttel die tussen 1889 en 1920 in de Koninklijke Bibliotheek zijn inmiddels beroemde Nederlandse Pamflettencatalogus maakte, die de periode van 1463 – 1853 beslaat, uitgekomen in 9 delen. De definitie van wat onder ‘een pamflet’ verstaan wordt verschilt door de tijd heen. Frans Panholzer maakte zijn eigen definitie van ‘het moderne pamflet’. Anders dan Knuttel wiens bibliografisch werk zich afspeelde in studiezaal, magazijn en studeerkamer, begaf Frans zich in zijn tijd tussen de demonstranten, woelingen, oproeren en manifestaties, om zoveel mogelijk het pamflet in de sociale context van het moment te verzamelen. Foto’s van Frans als ‘in situ’ verzamelaar zijn zeldzaam. Onderstaande foto werd op 10 oktober 2015 gemaakt door Eric Duivenvoorden bij een TTIP–demonstratie op het Jonas Daniel Meijerplein. Frans zocht ook pamfletten in archieven en persoonlijke verzamelingen en nam ook oude kranten door waarin melding van pamfletten die bij een specifieke demonstratie uitgereikt waren door hem genoteerd werden. Ook die zijn in zijn catalogus-systeem terug te vinden, als nog niet teruggevonden exemplaren.

—-
De gehele pamfletten database wordt in het komende jaar on-line gebracht door een organisatie die verleden jaar het licht zag, Het Archief-Comité van de Toekomst. Dit werk bevind zich in een vergevorderd stadium. Hier is het systeem van gevisualiseerde basis-rubrieken van de verzameling te zien (klik voor uitvergroting):

panholzer

[van The Limping Messenger, 17 maart 2016]

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter