‘Dit is de meest wrede poku die ik ken’
door Hilde Neus
Binnen mijn gezin zijn de meningen, zoals over de hele wereld, nogal verdeeld. ‘Don’t think twice, it’s alright’ voor de vader, ‘Hurricane’ voor de zoon, de dochter met: ‘Bob Dylan, wie is dat?’ En voor mij, de moeder: ‘Oh, Sister’. Drie totaal verschillende teksten, melodieën en een vrij monotone stem.
Bob Dylan
Bob Dylan (1941, Minnesota) groeide op als Robert Allen Zimmerman binnen de omgeving van folkmuziek; een akoestische gitaar die werd getokkeld bij liedjes die vrij eenvoudig van structuur waren. Vaak namen schrijvers van liedjes een voorval uit de actualiteit en hingen daar een tekst aan op. Of die nu historisch helemaal klopte, daar ging het niet om. Maar hij was een kind van zijn tijd en vertrok naar Minneapolis om te studeren, dat hield hij niet lang vol. In New York sloot hij zich begin jaren zestig aan bij de muziekscene daar, trad op in kleine bars en sliep waar het uitkwam, en op die logeeradressen las hij alles wat los en vast zat. Een jaar later kreeg hij al een lovende kritiek, waarna platenmaatschappij Columbus hem in 1962 contracteerde. Dylan heeft oneindig veel liedjes geschreven die door even zo veel artiesten zijn gecoverd, en die daarmee zelfs bekend zijn geworden. Dylan’s werk is zeer eclectisch: hij is niet op één stijl vast te pinnen. Veel van zijn teksten zijn door anderen gezongen en dan weet de luisteraar niet eens dat het een nummer van hem is. Als hij zelf zingt, dan wel: je hoort het aan die monotone, herkenbare stem.
Om een reactie gevraagd zegt Herman Snijders: ‘Mijn keus als beste Dylan song is ‘Along the watch tower’, in de versie van Jimi Hendrix. Maar ‘Blowin in the wind’, en dan de cover van Stevie Wonder/Berry Gordy, vind ik ook geweldig. Deze teksten zijn niet slechts inhoudelijk sterk, maar hebben ook de creativiteit van artiesten die coverversies hebben gemaakt, sterk beïnvloed.’ Het leuke tegenwoordig is, dat je maar even achter je computer hoeft te gaan zitten, je zoekt op YouTube en je kunt alles horen wat er aan Bob Dylan songs is opgenomen. Met of zonder video.
De Amerikaanse filosoof Jordy Rocheleau noemt de wijze waarop Dylan zich uit in zijn liedjes een Verlichtingsvorm van de sociale filosofie. Dylan levert commentaar op de Amerikaanse maatschappij, op de politieke inrichting daarvan, het materialisme en de verdorvenheid van de instituten. Organisaties verhieven de songs tot hun lijflied, maar Dylan vindt het onvoldoende om voor bepaalde aangewezen bewegingen als boegbeeld te dienen. Bij hem is het meer een vorm van existentialisme, de hele manier waarop we leven kwalificeert hij als verdorven. We moeten het anders doen. In Amerika is Dylan een belangrijke cultuurexponent. De wetenschap daar biedt ruimte aan studenten om zijn teksten te bestuderen en er zelfs scripties over te schrijven. Dat zegt wel iets over de kwaliteit en het oeuvre dat hij heeft opgebouwd, waar op diverse manieren dieper op in kan worden gegaan.
In de pers verscheen nogal divers commentaar op de keuze van Dylan als exponent van de wereldliteratuur. Sommige critici vonden de toekenning van de Nobelprijs totaal ongepast. Ik ben het daar niet mee eens. Hij maakte onwaarschijnlijk mooie poëzie, die ook zonder muziek zeer leesbaar is en varieert van heel direct tot bijna ongrijpbaar, als een vorm van symbolisme. Veel originele beeldspraak maakt dat diverse passages ambigu, dubbelzinnig, zijn en op verschillende manieren kunnen worden geïnterpreteerd. Stream of Consciousness, een postmoderne wijze om de stroom van gedachten die door je hoofd vloeit, aan te duiden, heeft hij veelvuldig aangewend in zijn teksten. [De stream of consciousness is niet postmodern, maar waas bij uitstek het vehikel van het modernisme, c.q. van james Joyce – red. CU]. Erg poëtisch vind ik bijvoorbeeld ‘Oh, Sister’:
‘O, Sister, when I come to knock on your door,
Don’t turn away, you’ll create sorrow
Time is an ocean but it ends at the shore
You may not see me tomorrow.’
Broers en zussen hebben tijden van conflict, soms zien ze elkaar niet voor langere periodes in hun leven, maar ze blijven met elkaar verbonden. Zo gaat dat, generatie op generatie. Ook met de liefde kan het beide kanten op: Dylan schreef geweldige Love Songs, en prees zijn liefdes de hemel in. Maar ook de desillusie van de liefde (‘Love is just a four letter word’), en het vertrouwen dat je in andere mensen plaatst, komt hard aan in zijn teksten. Liefde kan dan zelfs tot tijdverspilling gereduceerd worden:
‘I’m walkin’ down that long, lonesome road, babe
Where I’m bound, I can’t tell
But goodbye’s too good a word, gal
So I’ll just say fare thee well
I ain’t sayin’ you treated me unkind
You could have done better but I don’t mind
You just kinda wasted my precious time
But don’t think twice, it’s all right.’
Er zijn ook epische liederen die een kort verhaal omvatten, zoals ‘Black Diamond Bay’ (1975), waarin de troubadour Dylan een idyllisch (Caribisch?) eiland schetst waar de paden van diverse mensen elkaar kruisen, in een schimmig hotel. Zij nemen verregaande beslissingen over hun verdere leven, maar die zijn totaal zinloos omdat een vulkaanuitbarsting het eiland volledig verwoest. In de laatste strofe zien we Dylan zelf, hangend op de bank en kijkend naar het 7 uur nieuws, voorgelezen door de beroemde Amerikaanse tv-presentator Cronkite:
‘Seems like every time you turn around
There’s another hard-luck story that you’re gonna hear
And there’s really nothin’ anyone can say
And I never did plan to go anyway
To Black Diamond Bay.’
Het doet de toeschouwer weinig, we zijn allen zo vertrouwd met de ellende die over de wereld gaat. We zijn murw geslagen door al het slechte nieuws, het blijft een ver-van-je-bedshow. Die realiteit en actualiteit zijn niet verloren gegaan. ‘Blowing in the Wind’, een wereldhit geworden door de uitvoering van Peter, Paul and Mary, werd het lijflied van de burgerrechtenbeweging en is gezongen tijdens de Mars op Washington onder leiding van Martin Luther King (1963). ‘Hurricane’ (1975) heeft een navolgende lijn: ‘If you’re black, you might as well not show up on the streets’. Het lied heeft een verhalende tekst die gaat over een bokser, Rubin Carter, die na een overval opgesloten werd. Hij gaf aan valselijk beschuldigd te zijn. Toch heeft hij nog lang vastgezeten. Het ging Dylan niet zozeer om het feit dat een zwarte man valselijk was beschuldigd, maar om het systeem dat hem veroordeelde, zonder behoorlijk onderzoek en een fatsoenlijk proces. Het systeem is verziekt. Dit thema werd later uitgewerkt tot de film The Hurricane (1999) met Denzel Washington in de hoofdrol. Dylan bezocht Carter in de gevangenis en ondersteunde de beweging die ontstond om de bokser vrij te krijgen, mede door dit lied:
‘Here’s the story of the Hurricane
The man the authorities came to blame
For somethin’ that he never done
Put in a prison cell but one time he could ‘ve been
The champion of the world.’
Met Black Lives Matter wordt de toorts nu op dit moment van de beweging gedragen door Beyoncé, die met haar teksten en videoclips de raciale misstanden in de Amerikaanse samenleving aankaart. Wat is er weinig veranderd! Het engagement in de teksten van Dylan gaat niet verloren, en daarom zingen we ze nog steeds mee, uit volle borst. En daarom kreeg hij op 13 oktober 2016 de Nobelprijs voor de Literatuur.
Dylan en zijn muziek van ruim 50 jaar waren breeduit op de tv. Mijn zoon vroeg of hij was overleden. Nee, hij heeft de Nobelprijs voor de Literatuur gekregen. ‘Oooh’, meteen werd de cd uit de kast getrokken en ging het volume voluit open, Dylan schalde door het huis. Tegen zijn vriend: ‘Dit moet je luisteren, man, dit is de meest wrede poku die ik ken.’
De wereld antwoordt Dylan met de Nobelprijs voor Literatuur: ‘Blowin’ In The Wind’
door Jerry Dewnarain
Een gedurfde keuze, maar niet verrassend! Voor het eerst in het 115-jarig bestaan van de Nobelprijs is aan een musicus de Nobelprijs voor Literatuur toegekend. Op zich een moderne gedachte, vind ik, want Dylans oeuvre kenmerkt zich door bijzondere tekstuele en poëtische kwaliteiten. Nobelprijzen voor Literatuur hoeven niet per se naar schrijvers en dichters te gaan. Talent dient geprezen en gewaardeerd te worden en niet in hokjes geplaatst. Hiermee verlegt de Zweedse academie wellicht de grenzen van literatuur. De vraag is nu of songteksten dezelfde waarde hebben als poëzie en romans. Overigens werd de Nobelprijs voor Literatuur in 1953 ook al aan een iemand gegeven die van huis uit geen schrijver is geweest maar politicus: Sir Winston Churchill, gedeeltelijk als erkenning van de literaire kwaliteiten van zijn politieke toespraken en briljante oratorium in het verdedigen van menselijke waarden. En velen waren verrast vorig jaar, toen de prijs ging naar de nogal onbekende Wit-Russische journaliste Svetlana Alexievich, wier diep gerapporteerde verhalen op orale bronnen zijn gebaseerd. Niet verrassend voor mij, want de verhalen van Homerus en Sappho werden ook mondeling overgeleverd!
Uit Dylans liederen blijkt in ieder geval zijn uitzonderlijke talent voor taal. Met zijn lyrische poëzie of, zeg maar eenvoudigweg, liedteksten is Dylan nu de eerste zanger-dichter die de Nobelprijs voor Literatuur in de wacht heeft gesleept. Ik vind zijn muziek grensverleggend en zijn verbazingwekkende oeuvre zorgt ervoor dat deze Amerikaanse zanger sinds het begin van de jaren zestig een nieuwe wind laat waaien binnen de popmuziek. Maar door de decennia heen veranderde hij ook van genres. Eerst geëngageerd vanwege zijn protestliederen zoals ‘Blowin’ in the wind’ stapte hij over naar rock-’n-roll. Aan het eind van de jaren zestig verloochende hij volgens velen zijn roeping als kritische popster door zich in te laten met country-and-western. Begin jaren zeventig verraste hij zijn fans door zich te bekeren tot Jezus en hij ging over tot het zingen van gospels. Daar hield hij een paar albums later weer mee op. Nu is hij een respectabele man die weer ‘in’ is en nog steeds zijn fans weet te verrassen met zijn antirationele levensbeschouwing en/of poëtica.
De wijze waarop hij een popster is geworden is eigenlijk geweldig: hij wisselde steeds van imago. Dat is ook zo geweest met onder andere Madonna en Michael Jackson, popsterren uit mijn jeugdjaren! En niet te vergeten de onlangs overleden grote popster Prince. Dylans belangrijkste bijdrage aan de popmuziek is de sterkte van zijn gevarieerde composities. Hij heeft een aantal albums gemaakt. Ik noem er een paar: ‘Slow Train Coming’, ‘Love and Theft’ en hoe kan het ook anders ‘Highway 61 Revisited’, albums die alle aspecten van zijn talent en engagement bijeenbrengen. Zijn songteksten zijn poëtisch, surrealistisch, maatschappelijk en ver weg van de clichéachtige liefdesliedjes zoals van Dolly Parton en Linda Ronstadt wat betreft country-and-westernmuziek.
Zijn metrische beweeglijkheid in zijn liederen is overal zichtbaar. Met kritische liedjes als ‘Blowin’ In The Wind’ en ‘A Hard Rain’s A-Gonna Fall’ lijkt Dylan op een geëngageerde dichter die de maatschappij bekritiseert en eenieder een spiegel voorhoudt. ‘Blowin’ in the wind’ alleen al geeft zijn verdiensten weer. Het seint in een paar coupletten een boodschap wat gelijk is of misschien langer zou zijn dan ettelijke pagina’s: stilstaan bij de situatie in de wereld, vol met kommer en kwel. In het laatste couplet vooral wordt de boodschap versterkt:
‘Yes, how many ears must one man have
Before he can hear people cry?
Yes, how many deaths will it take till he knows
That too many people have died?’
Doodeenvoudige zinnen waarvan de strekking echter diepzinnig en actueel is: wat moet er nog allemaal gebeuren voordat men/de mens zal beseffen hoe ernstig de catastrofe op Haïti is die veroorzaakt is door orkaan Matthew? Of de bommen op Aleppo? In drie coupletten legt Dylan dit zorgvuldig uit tot in kleinigheden!
‘Blowin’ in the wind
How many roads must a man walk down
Before you call him a man?
Yes, how many years can a mountain exist
Before it’s washed to the sea?
Yes, how many times must a man look up
Before he can see the sky?’
Door deze eerste versregels van elk couplet aan elkaar te rijgen wordt de boodschap van zijn lied zelfs versterkt!
Dit lied kan een aantal thema’s hebben. Thema’s die parallel lopen zoals de absurde positie van de mens in zijn vergeefse zoektocht naar orde, logica en coherentie in een wereld die deze categorieën niet bezit en ze zelfs ontkent; verder de onmogelijkheid te communiceren, de eenzaamheid, de angst en de vlucht in een denkbeeldige werkelijkheid.
‘Yes, how many years can some people exist
Before they’re allowed to be free?
Yes, how many times can a man turn his head
Pretending he just doesn’t see?’
De mens wordt gezien als een geïsoleerd individu, levend, maar gevangen in een vijandige en ongeordende samenleving, op weg van het niets naar het niets. Levend in een wereld waar hypocrisie de boventoon voert, levend in een wereld waar wij met onze ogen open de situatie in de wereld niet (willen) zien.
Kortom in ‘Blowin’in the wind’ wordt de mens in een toestand van angst, isolatie en betekenisloosheid gesteld. Door de prijs aan een zanger te geven heeft de Zweedse Academie voor de Nobelprijs in ieder geval de kloof tussen hoge kunst en meer creatieve commerciële kunstvormen overbrugd!
‘Blowin’ in the wind’
How many roads must a man walk down
Before you call him a man ?
How many seas must a white dove sail
Before she sleeps in the sand ?
Yes, how many times must the cannon balls fly
Before they’re forever banned ?
The answer my friend is blowin’ in the wind
The answer is blowin’ in the wind.
Yes, how many years can a mountain exist
Before it’s washed to the sea ?
Yes, how many years can some people exist
Before they’re allowed to be free ?
Yes, how many times can a man turn his head
Pretending he just doesn’t see ?
The answer my friend is blowin’ in the wind
The answer is blowin’ in the wind.
Yes, how many times must a man look up
Before he can see the sky ?
Yes, how many ears must one man have
Before he can hear people cry ?
Yes, how many deaths will it take till he knows
That too many people have died ?
The answer my friend is blowin’ in the wind
The answer is blowin’ in the wind.
Bob Dylan
Love Is Just A Four-Letter Word
Seems like only yesterday
I left my mind behind
Down in the Gypsy Café
With a friend of a friend of mine
She sat with a baby heavy on her knee
Yet spoke of life most free from slavery
With eyes that showed no trace of misery
A phrase in connection first with she I heard
That love is just a four letter word
Outside a rambling storefront window
Cats meowed to the break of day
Me, I kept my mouth shut, too
To you I had no words to say
My experience was limited and underfed
You were talking while I hid
To the one who was the father of your kid
You probably didn’t think I did, but I heard
You say that love is just a four letter word
I said goodbye unnoticed
Pushed towards things in my own games
Drifting in and out of lifetimes
Unmentionable by name
Searching for my double, looking for
Complete evaporation to the core
Though I tried and failed at finding any door
I must have thought that there was nothing more
Absurd than that love is just a four letter word
Though I never knew just what you meant
When you were speaking to your man
I can only think in terms of me
And now I understand
After waking enough times to think I see
The Holy Kiss that’s supposed to last eternity
Blow up in smoke, its destiny
Falls on strangers, travels free
Yes, I know now, traps are only set by me
And I do not really need to be
Assured that love is just a four letter word
Strange it is to be beside you
Many years, the tables turned –
You’d probably not believe me
If I told you all I’ve learned –
And it is very, very weird indeed
To hear words like “forever” plead,
So ships run through my mind, I cannot cheat –
It’s like looking in a teacher’s face complete:
I can say nothing to you but repeat what I heard –
That love is just a four-letter word.
Bob Dylan, 1967/1995
[de Ware Tijd Literair, 22 oktober 2016]
RSS
Facebook
Twitter
