De Vrije Stem; Onafhankelijk weekblad voor Suriname
(De) Vrije Stem, 1960-1969 (weekblad), 1969-1982 (dagblad)
Op zaterdag 2 april 1960 verschijnt de eerste aflevering van het weekblad De Vrije Stem. Onafhankelijk weekblad voor Suriname, met als hoofdredacteur E.Th. Waaldijk (1921-2005). De oprichting van dit blad is een initiatief van drie personen: Waaldijk, Rudy Bedacht (geb. 1932) en Frits Pengel. Tijdens haar bestaan (1960-1982) stelt De Vrije Stem zich altijd kritisch op, vaak kritischer dan de andere kranten. Onder het redacteurschap van Waaldijk biedt het weekblad veel ruimte aan literatuur en cultuur van progressieve signatuur.
Het eerste nummer uit 1960
Eugène Theodorus Waaldijk (Wally voor vrienden), in 1921 geboren in Paramaribo, studeert in de jaren vijftig in Nederland. In die tijd is hij betrokken bij de oprichting van het blad De Westindiër (1952-1953). In 1959 rondt hij zijn studie in Duitsland af aan de universiteit van Münster met zijn dissertatie Die Rolle der niederländischen Publizistik bei der Meinungsbildung hinsichtlich der Aufhebung der Sklaverei in den westindischen Kolonien.
In december 1959 keren Waaldijk, Bedacht en Pengel terug naar Suriname om voor de Regeringsvoorlichtingsdienst in Suriname (RVDS) te gaan werken. Waaldijk is beoogd hoofd, Bedacht beoogd coördinator van de radiodienst en Pengel beoogd coördinator van tv en film. Een conflict met onder anderen Werner Joseph, waarnemend hoofd van de RVDS, leidt tot het ontslag van de drie heren. Ze besluiten een eigen blad uit te geven. Aldus geschiedt.
In het nieuwe weekblad uiten de redacteuren vrijelijk hun kritiek op het bewind van Jopie Pengel. De Vrije Stem is te beschouwen als tegenhanger van het blad Nieuw Suriname (1954-1967), het orgaan van Pengel. Wat betreft zijn politieke voorkeur sympathiseert Waaldijk met de oppositionele partij (PNR) van Eddy Bruma, die naar volledige onafhankelijkheid van Suriname streeft.
Een week na de oprichting wordt in aflevering twee (9 april 1960) het plan bekendgemaakt om een Akademie voor Publicistiek op te richten voor de opleiding van journalisten, radioverslaggevers en andere mediawerkers. In aflevering 9 van 28 mei 1960 moeten de initiatiefnemers Waaldijk en C. Jong Tjien Fa de lezers meedelen dat hun plannen door de overheid zijn afgewezen.
Het weekblad, gedrukt op een iets groter tabloidformaat bij drukkerij Srenang, valt op door zijn strakke en heldere opmaak, met tekst in vijf kolommen, verlucht met een enkele foto, veelal afkomstig van de Ware Tijd, met in de rechter onderhoek de cartoon ‘Wat zegt de bezorger’.
In het begin bestaat het weekblad uit drie katernen. Het eerste katern bevat zowel binnenlands nieuws als nieuws uit de Verenigde Staten en Europa, met name uit Nederland. Met op pagina twee een vaste rubriek ‘De week tussen Corantijn en Marowijne’ met nieuws uit de districten.
Op de voorpagina wordt de nieuwe rubriek ‘De stem van de vrouw’ aangekondigd. Het tweede katern ‘De Kulturele Stem’ bevat artikelen over Parijse mode, film- en boekbesprekingen, vaak voorzien van een lijst met meest verkochte boeken in Nederland. Verder bevat dit katern de vaste rubriek ‘Van de Boekenplank’, verzorgd door A.J. Waaldijk-Feitsma, met op de voorpagina bijdragen over de Surinaamse cultuur (‘Is een typisch Surinaamse kunst mogelijk?’), dans, keramiek, volksmuziek, et cetera. In aflevering 10 van 4 juni 1960 worden twee gedichten in het Sranan Tongo van Michael Slory gepubliceerd. Vanaf 7 mei 1960 verschijnt de vaste rubriek ‘De Stem van de Vrouw’, verzorgd door Ave Eva, over de plaats van de vrouw in de Surinaamse gemeenschap: “Moet de vrouw een volkomen gelijke positie met de man hebben of moet in het huwelijksbestel een zweem van ondergeschiktheid van de vrouw tegenover de man bestaan?”
Het derde katern is, zoals vermeld in de koptitel, Het Handelsblad. Handels-ekonomisch binnenblad van ‘De Vrije Stem’. Het Handelsblad, vanaf 1957 als zelfstandige publicatie uitgegeven door J.C. Heave en H.J. Polak, verschijnt tot 1960 om de veertien dagen en wordt gratis verspreid onder handelaren in een oplage van 2.000. Het bevat vooral berichtgeving over de economische situatie in Suriname en de buurlanden als Brazilië en Venezuela.
In nummer 6 (7 mei 1960) wordt vermeld dat het blad door de snelle groei naar een grotere ruimte verhuisd is aan de Gravenstraat. Door de te hoge exploitatiekosten is het weekblad een kort bestaan beschoren. Op 9 oktober 1960 verschijnt het laatste nummer met Waaldijk als hoofdredacteur.
In hetzelfde nummer wordt de lezer medegedeeld dat Wilfred Lionarons de nieuwe uitgever en hoofdredacteur wordt. Nieuwe mede-redacteuren zijn Hans Prade en Ewald Sluisdom. Het blad wordt voortaan gedrukt bij drukkerij Lionarons.
Wilfred Lionarons heeft zijn sporen dan ruimschoots verdiend als journalist en als directeur van het radiostation AVROS. Lionarons is een overtuigd democraat, wars van elke vorm van autoritair gezag. In De Vrije Stem volgt hij ‘de politiek’ kritisch en hij trekt goede, gekwalificeerde journalisten en redacteuren aan die ook hun stempel op het blad drukken.
Wilfred Lionarons
Zo wordt Cyriel R. Karg aangetrokken als mede-redacteur, een functie die hij tot medio februari 1969 vervult. Daarna wordt Benny Ch. Ooft (1941-1989) korte tijd als mede-redacteur vermeld.
In de aflevering van 3 februari 1968 komen Lionarons en Karg met de gezamenlijke verklaring dat elk ongesigneerd artikel onder de verantwoordelijkheid valt van de redactie, bestaande uit Wilfred Lionarons en Cyriel Karg: “Zodra een van de redacteuren zijn naam verbindt aan een bepaald artikel, betekent dit dat hij de andere redacteur wil vrijwaren van de verantwoordelijkheid daarvan.” De verklaring gaat verder met dat hier geen sprake is van een conflict, maar “..dat zowel dit artikel [van Lionarons] als dat van de vorige week [van Karg], waar dit een antwoord op is, een gedachtenwisseling is, zoals alleen tussen heel goede vrienden mogelijk is”.
Behalve de bijdragen van deze redacteuren, verschijnen er ook artikelen van de hand van George Deul, Eugène A. Gessel, Leonard Herkul, Hans Prade, G.W.B. Regterschot, Jozef Slagveer, Jules Sedney. Ook Rudi Kross heeft een blauwe maandag aan het weekblad meegewerkt om (weer) een culturele pagina aan het blad toe te voegen, maar heeft het slechts twee maanden kunnen uithouden (volgens Henk van Teylingen, Bedek je schande. Suriname van binnen uit. 1972, p. 48). In 1971 krijgt Kross bij Leo Morpurgo de kans om zijn ideeën te verwezenlijken met de uitgave van de culturele bijlage de Ware Tijd Extra.
Eind 1966 vervalt het lidwoord in de titel. De krant heet voortaan Vrije Stem. Zij dient in januari 1969 met een dagelijkse speciale ‘Wrokoman’-editie (nrs. 417-420, 22 t/m 25 januari 1969) als platvorm voor de demonstrerende onderwijzers. In deze speciale edities, die op groot krantenformaat verschijnen, wordt uitgebreid verslag gedaan van het verloop van de VELMEK-acties (Vereniging van Leraren bij Kweekschool-, Middelbaar- en Voorbereidend Hoger Onderwijs), om vanaf 25 januari 1969 definitief als dagblad te verschijnen. Het krantenformaat blijft gehandhaafd, pas in 1980 verschijnt het weer in zijn oorspronkelijke ‘tabloid’formaat.
Ook na de militaire staatsgreep in 1980 staat de Vrije Stem borg voor een onafhankelijke en kritische opstelling ten opzichte van het nieuwe regime. Regelmatig wordt hoofdredacteur Lionarons bij de militairen ter verantwoording geroepen. Tegen journalist Patrick Meershoek (Het Parool, 6 november 2007) zegt hij hierover: “Dat ging er weinig zachtzinnig aan toe. Veel geschreeuw en dreigementen. Ik moet erbij zeggen dat ze me nooit hebben aangeraakt. Anderen werden wel mishandeld, maar ik niet.”
In december 1982 valt abrupt het doek voor de Vrije Stem. In de nacht van 7 op 8 december worden de drukkerij en kantoren van de Vrije Stem door de militairen in brand geschoten. Zestien prominente tegenstanders van het militaire regime worden opgepakt en worden allen op één na de volgende dag geëxecuteerd, onder wie vier journalisten. Ook Wilfred Lionarons blijkt op de dodenlijst te staan, maar hij is op dat moment voor een congres in de Verenigde Staten. Hij zal nooit meer naar Suriname terugkeren en vestigt zich voorgoed in Nederland. De nestor van de Surinaamse journalistiek wordt daar nog een tijd hoofdredacteur van de Weekkrant Suriname, het orgaan van politieke vluchtelingen uit Suriname, waaraan ook Waaldijk zijn bijdrage zal verlenen met een aantal artikelen. Het herstel van het burgerbewind in 1987 doet Wilfred Lionarons niet van gedachten veranderen wat betreft eventuele terugkeer naar Suriname: “Het land dat ik verlaten heb, ga ik niet meer aantreffen.”
[van www.desurinaamsepers.net]
RSS
Facebook
Twitter
Hallo, ik ben Ron Regterschot uit Arnhem, Nederland. Ik ben bezig met de stamboom van mijn familie. Ik weet dat mijn neef Wim journalist was. Nu kom ik hier maar ook in oude uitgave’s van weekblad Suriname steeds G.W.B. Regterschot tegen. Mijn oom heette George Willem en mijn opa heette Bessel, er is een zeer grote kans dat G.W.B. Regterschot, journalist en redacteur mijn neef was. Kan iemand mij meer vertellen en eventueel foto’s mailen?
Met dank, Ron Regterschot.
hallo lezers,
ik heb een boekje van Benny Ch. Ooft, Silhounetten uit 1967. Uitgegeven in Paramaribo. Heeft iemand daar belangstelling voor???
Gr. Ingrid