De tragiek van de mislukking
door Tessa Leuwsha
Joke van Leeuwen, Nederlands schrijfster, performer en illustrator, bezocht meerdere keren Suriname. Tijdens het in 2002 in Nickerie en Paramaribo gehouden literaire festival ‘Het Woud der Verwachting’ viel ze op door haar speelsheid met taal. Van Leeuwen schreef veel jeugdboeken, maar tintelend taalspel was ook haar handelsmerk in haar bekroonde roman Feest van het begin (2013). Vorig jaar verscheen De onervarenen, met ook weer lichtvoetige woorden en zinnen die tegenwicht bieden aan de sombere armoedigheid van haar personages.
Het is 1847. De arme boeren Odile en Koben ploeteren zich door het leven. Odile kan lezen en schrijven. Haar trotse moeder verdient de kost met haar weefgetouw, maar belandt door haar uitgesproken mening in een krankzinnigengesticht. De jonge Odile klampt zich daarop vast aan Koben, een boer die ze op een kermis ontmoet. Door die verbintenis heeft ze een dak boven haar hoofd, de stugge Koben krijgt ze erbij. Odile merkt haarfijn haar buigzaamheid op: ‘Ik was mijn eigen vreemdeling geworden’. Op die afstandelijke toon doet ze verder verslag van haar ervaringen. Als haar moeder uit het gesticht ontslagen wordt, herneemt die de sturende rol in haar dochters leven. Ze komt aanzetten met een aanbod van de Maatschappij voor Overzeese Volksplanting. De Maatschappij belooft arme boeren een beter bestaan in een ver land. Daar is de grond vruchtbaar en het klimaat warm. Odile en Koben, tot wanhoop gedreven door een misoogst, besluiten op het aanbod in te gaan. Ook moeder scheept zich in voor de reis. Bij aankomst worden de boeren bijeengebracht op akkers zoals we die uit het Surinaamse binnenland kennen. De aanplant wordt bedreigd door draagmieren en door het almaar oprukkende oerwoud. De bewoonde wereld is ver weg. Bij een opzichter, zoon van de eigenaar, kunnen de boeren levensmiddelen op de pof aanschaffen. De prijzen zijn hoog en of de opbrengst van de eerste oogst toereikend zal zijn, moet blijken. De situatie lijkt op de wurggreep waarin de landpachter in het thuisland hen hield. Het is Koben die zijn moedeloze landgenoten bijeenhoudt. Hij ontpopt zich als een sekteleider, predikt het woord van de Enige en blijft vertrouwen scheppen in een aards paradijs. Houvast is belangrijk. Alles moet vooral blijven heten zoals in het Oude Land, met alleen het woord Nieuw ervoor. Ondertussen sterven zijn volgelingen bij bosjes aan een besmettelijke ziekte. Odile blijft op de been en schippert tussen de liefde voor haar moeder en de loyaliteit die zij haar man heeft gezworen.
Joke van Leeuwen heeft een voor Suriname herkenbaar verhaal geschreven. Al weten we niet waar de roman zich afspeelt, wat het iets sprookjesachtig geeft, ook onze uit Nederland afkomstige boeroes kregen halverwege de negentiende eeuw slechte stukken grond toegewezen. De meesten van hen lieten er hun leven. Deze geschiedenis is door Van Leeuwen invoelbaar gemaakt. Een boos sprookje en tegelijk harde realiteit.
Joke van Leeuwen: De onervarenen. Amsterdam-Antwerpen: Uitgeverij Querido, 2015. ISBN 9789021400242
RSS
Facebook
Twitter
