Balans: Arubaans letterkundig leven (34)
door Wim Rutgers
04.9.1 Arte di palabra
Jong dichterstalent ontwikkelt zich op papier of via het beeldscherm, maar betreedt ook de oude paden van de oraliteit door het voordragen van de door hen geschreven teksten in de vorm van poëzie of proza. Hier vallen achtereenvolgens drie groepen te noemen die weliswaar aanzienlijk van elkaar verschillen maar die hun toewijding aan de literatuur zeker gemeen hebben.
Maruja Forero: No importa donde se nace ni donde se muere, sino…donde se lucha
In de jaren tachtig entameerde Maruja Forero Manrique, geboren in Colombia in 1933, maar sinds 1978 wonend op Aruba, een veelheid van activiteiten op literair-muzikaal gebied, zoals Aruba 83, Aruba 84, Grupo Amanecer die van 1984 – 1992 in de gevangenis optrad met diverse voorstellingen, zoals de Show di navidad. Maar ze is vooral bekend door de voordrachtsgroep ‘Tertulia Literaria Aruba Nueva’ van 1987, die jaarlijks in oktober optrad, vanaf 1988 samen met het folkloristische zangkoor La Escala. Haar toneelgroep Grupo Tenaz (1986) trad op tijdens het Festival di Teatro, en presenteerde nog in 1994 Esequiel el Pastor y el Milagro de Navidad. In 1989 ontstond Talento Infantil. Ze schreef zelf ook gedichten. Vanf 1988 schreef ze in de lokale krant Diario haar column ‘Notas Literarias’.
Dat is dus een veelheid van activiteiten op cultureel gebied, waarbij ze workshops gaf en presentaties lirico-musical verzorgde, volgens de Latijns-Amerikaanse traditie, maar ook in het voetspoor van de eind 19e-eeuwse Soirées Littéraires et Musicales op Curaçao of de velada’s op Aruba aan het begin van de 20e eeuw. Tijdens openbare Spaanstalige uitvoeringen werden de resultaten van de voordrachtscursussen door de cursisten gedemonstreerd. Er werden zowel eigen stukken als teksten uit het internationale repertoire voorgedragen, ook lokale teksten. De Latijns-Amerikaanse romantische ‘elocuencia’ leefde in deze groep voort.
Toen Maruja in maart 2009 overleed werd er in oktober van dat jaar nog een keer zo’n avond georganiseerd, ‘Siempre Maruja’, vergezeld van een dvd en de uitgave Maruja Forero Manrique di Colombia pa Aruba pa keda den bo curazon als een postuum eerbetoon. Clarette Quandus publiceerde ‘Mi querida Maru’, Omayra Britten het in memoriam gedicht ‘Amiga para siempre’ en Mercedes Abdul haar ‘Adios mi Maru, Adios! (Diario 5 maart 2009). Digna Laclé-Herrera schreef in haar ‘Danki Maru’
Su amor inmenso pa nos pais stima
a demostra, cu su contribucion
riba tereno social y cultural
den un entrega total, ehempel
di un integracion sincero y leal.
Coro ‘La Escala’ y su ‘Tertulia Literaria’
a marca historia y a conduci na hiza
e nivel di nos cultura, e amor pa Arte
na un manera sutil y delicado el a sa
di uni nos cultura bunita.
Mo Mohamed
The Young Poet Society
Rond de laatste eeuwwisseling was het schrijverscollectief The Young Poet Society een tijdlang actief met schrijven en declameren van poëzie. De groep van ongeveer vijftien jongeren ontstond uit de stichting Pro Crea op initiatief van Mo Mohamed, die Eribert Delamar ‘Beach’ benaderde om poëtische steun bij een door hem te organiseren tentoonstelling van schilderwerken. Renwick Heronimo en Eric Mijts gaven workshops. De jongeren schreven proza en poëzie in diverse talen als Engels, Papiaments en Nederlands en droegen vervolgens hun eigen werk voor in workshops en publieke presentaties. Er werd weliswaar een verzameling van hun creativiteit aangelegd, maar tot publicatie van hun werk is het echter niet gekomen. (Xclusivo Vol 31, Ana 3, [2007], p. 6). Overheersende thema’s zijn de zoektocht naar identiteit, soms protest tegen maatschappelijke misstanden, maar vooral ook gevoelens van genegenheid en liefde, via een diversiteit van talen zoals in een mixture van licht gecreoliseerd Engels, Spaans, Papiaments en Nederlands.
Where does my roots lie?
Where did I come from? Where does my roots lie?
Fui nacido aqui o aya? Oh fui puesto aqui de la nada?
Waar heb ik geleerd om te dansen? En mijn heupen bewegen
of con mi a siña baila de carnaval? Mi madre is de aqui
en mijn vader is van daar. It is here were I’m
confused. Al ik niet weet van waar ik kom. Como puedo
saber di mi pasado? But if I don’t know mi pasado
con mi ta bay traha mi futuro. Hopi tempo already
have I run across the world, maar nu ben ik klaar
para entrar al mundo.
Achter de resultaten is soms de gegeven schrijfopdracht nog te herkennen. Stijlfiguren en vormen van beeldspraak zijn uitbundig aanwezig in de verzamelbundel waaraan jammer genoeg de namen van de auteurs ontbreken.
If I could draw
If I could draw the fantastic reflection of the sun as it waltzes with crystalline life… Aquamarine waves and beaches pristine… I would sing a song of Virgin dreams.
If I could draw I would draw perfection on a canvas of eternity and it would never compare to any material flare…You would be there.
If I could draw this bittersweet living upon rags of skin, tinkling feet and bleeding shin…To seldom face that fear within…would there still be a reason to sing ?
If I could draw I would draw the darkness that is space… Upon the reason for this place, where red is in demand…there’s doomsday for the damned…it flows like a river.
If I could draw that hemispherical light that engulfs me within that sight… the pinnacle of all sentiment and senses gone a’ rye…to live and never die…enlightened I would sore…be that diamond in the sky.
If I could draw I would draw the dawning of the dusk the ending of all days…where all illusions are scattered and all is unmade… where the truth is revealed as a lie… and we’d never have to say good-bye.
In andere stukken overheersen de clichés, zoals in Mi Isla: “Un isla incomparabel cu cualkier, su playanan blanco y cristalino, su awanan blauw mane shelo. Turistanan ta bin di leeuw pa disfruta di nos naturalesa sin igual, sin lubida nos hospitalidad. Esaki ta nos isla manera e no tin igual……….” De workshops waren gericht op originaliteit en het spelen met woorden en betekenissen of woordklanken zonder enige andere betekenis en functie dan het klankspel op een creatieve manier, zoals in ‘Sino fono’
Sino fono
Tesey mes e la bisa.
Sino fono, nifu nifa, woohoo, haha
Sino fono. Cartuchi, mi wela, mi welo.
Mi ancestronan. Herencia di indjan
Sino fono. Estudio prome.
Sino fono. Keda sera un biaha mas.
Sino fono. E conteo. 1 pa dos. Sino fono
E lo bai rabia, sapatia.
Si mi coi un di su cacho chiquitonan?
Si mi bula di piedra pa piedra, pa lava riba tera,
santo maron no touch mi pianan.
Ta asina nan tabata hunga e temponan ya.
Skibi, pinta core den kunuku.
Scondi, horta un of dos potchi suku. Sino fono.
Cu 16 e pensamento cu riba sero di biento ainda tin un baca maluko.
Y cu si bo no drumi. Klasvak ta bin tira santo den bo wowo.
Uhm pero e grandinan no ta ripara, cu nos wowo ta sera
Pero den pensamento ainda nos ta lanta?
Sino fono. Ta ki e nifica, un palabra cu e bieunan ta usa.
Ora cu nan ke spanta e muchanan.
Pa nan hasi y bisa loke nan kie.
Simplemente splica.
Pa tin e chiki wanta na preke.
Het verzamelde resultaat is – wat te begrijpen valt – heel wisselend van kwaliteit. Proza en de poëzie hebben nog duidelijk kenmerken van vingeroefeningen, ook tot mooischrijverij die nog niet functioneel is, maar ze verraden ook talent in de dop. Het is daarom jammer dat de activiteiten na enkele jaren zijn doodgebloed.
Arte di palabra
Toen in 2000 Papiaments op Curaçao een verplicht vak werd in het voortgezet onderwijs, nam Ange Jessurun het initiatief om via voordrachten van poëzie en proza door jongeren extra aandacht aan deze taal te besteden, die immers voor verreweg de meeste van de leerlingen de moedertaal is. Richard Hooi en Arthur Tjin-Kon-Fat organiseerden voor leerlingen van de Lauffer mavo-school een competitie. Na dit bescheiden begin breidde Arte di palabra, de titel die aan dit gebeuren gegeven werd, ieder jaar uit, waardoor naar steeds ruimere locaties gezocht moest worden. Was de voordrachtswedstrijd in het begin in het begin alleen voor de onderbouwklassen, gaandeweg breidde deelname zich uit naar het totale voortgezet onderwijs. Meteen vanaf 2000 deed ook Bonaire mee, waarna de wedstrijd daar in 2006 ook lokaal georganiseerd werd. Aruba doet sedert 2009 mee met een eigen organisatie, op initiatief van jeugdboekenauteur en onderwijsvrouw Desireé Correa in samenwerking met Grupo di Corector en het Departamento di Cultura. De winnaars van de respectievelijke eilanden strijden op Curaçao voor de grote finale.
Om meer aandacht aan het Papiaments te geven krijgt sinds 2002 een persoon die zich heeft onderscheiden op het gebied van het Papiaments een Tapushi literario, een aar van de maishi chikí in de vorm van een pen. Er zijn inmiddels tientallen personen van de drie eilanden onderscheiden. Intussen heeft het programma zélf ook al heel wat prijzen in de wacht weten te slepen. In 2005 en 2011 ontving Arte di palabra de Premio Nashonal di Idioma Materno van UNESCO, in 2013 de Premio Bienal Chapi di Plata van Fundashon Pierre Lauffer. Initiatiefneemster en motor achter het project Ange Jessurun ontving in 2009 voor haar inzet de Stanley Lamp prijs, genoemd naar de voormalige minister van onderwijs die Arte di palabra een warm hart toedroeg.
Ange Jessurun
Het doel van Arte di palabra is liefde bij te brengen voor het Papiaments en via voordracht die taal te verrijken door de creativiteit van de jeugd. De deelnemers worden beoordeeld op hun presentatie én op de inhoud van het door hen zelf geschreven gedicht of kort verhaal. Er zijn vier categorieën, zoals voordracht van bestaande en originele door de jongeren zélf geschreven poëzie, in de twee leeftijdsklassen van onderbouw en bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Voor de verhalen wordt hetzelfde schema aangehouden. Het wedstrijdelement begint op de participerende scholen, waarvan de winnaar meedoet aan de (ei)landelijke competitie, waarna de winnaars van die wedstrijd meedoen aan de grote finale op Curaçao.
Begon de literaire competitie met gedichten en verhalen, in 2008 werd het subgenre haiku toegevoegd, wegens zijn enorme populariteit op al de drie eilanden, een competitie met participatie van volwassenen temidden van de jongeren, zoals de Arubaanse Olga Buckley. Een opvallend gegeven is ook dat waar zo vaak uit onderzoek blijkt dat het tegenwoordig nog vooral de meisjes zijn die lezen, we hier zien dat de participatie van de jongens aanzienlijk is. Ze zijn sterk vertegenwoordigd.
Door hun presentatie maken de deelnemers kennis met bestaande literatuur of worden ze geprikkeld zélf te schrijven, maar ze leren ook presentatietechnieken. Maar daarnaast is ook leesbevordering een doel van Arte di palabra. Alle deelnemers krijgen een certificaat van deelname en een boek cadeau om hen te motiveren ook na de competitie te blijven lezen.
Het beste werk van de winnaars is intussen twee keer gepubliceerd en over de scholen gedistribueerd. Ter gelegenheid van het tweede lustrum in 2009 verscheen een compilatie van alle tot dan toe winnende originele teksten onder de titel Pòtpurí Arte di palabra 10 aña; 2009 Aña di Kultura; Kolekshon di poesia i kuenta di skol avansá. Willemstad: Komishon Arte di palabra 2009. Hoe sterk de organisatie zich heeft ontwikkeld blijkt uit de uitgaven ter gelegenheid van het derde lustrum met nagenoeg dezelfde titel Pòtpourí Arte di Palabra 2014, Kolekshon di poesia, kuenta i haiku 2000 – 2013; di tres lustro te publiceren onder eindredactie van Ange Jessurun, maar met een verdubbeling van 94 naar 190 pagina’s. De winnende originele werken zijn opgenomen, achtereenvolgens gedichten, verhalen en haiku’s.
Arte di palabra is ook bedoeld als kweekplaats van talent. De laatste publicatie bevat 89 gedichten, 31 verhalen en ruim tien pagina’s met haiku’s. Door de publicatie en verkoop ervan via de boekhandel wordt de impact ook groter dan op scholen alleen. Omdat de competitie via media als radio, televisie en krant wordt verspreid en in het nieuws gebracht krijgt ze ook veel aandacht buiten de kring van het voortgezet onderwijs.
Dat leidt tot de vraag of Arte di palabra al wat heeft opgeleverd dat door deelnemers buiten deze organisatie om is geproduceerd. We komen bij de winnaars de Curaçaose Lara Ghering tegen die inmiddels zelfstandig gepubliceerd heeft, en Hemayel Martina van wie vóór en ná zijn ongelukkige overlijden een zelfstandig werk is gepubliceerd. Van Aruba komen we nog geen namen tegen van jongeren die nu zelfstandig het publicatiepad zijn gaan bewandelen, ook nog niet van de viervoudige winnaar Osvaldo Correa.
In 2009 heeft de Grupo di Corector, samen met het Departement van Cultuur, Departement van Onderwijs en de Commissie Arte di Palabra Aruba de uitgave Arte di Palabra; haiku, poesia, cuenta cortico gepubliceerd waarin 37 deelnemers en winnaars van de Arubaanse afdeling van Arte di Palabra hun gedichten en kortverhalen gepubliceerd zagen, waardoor jong talent aandacht kreeg voor zijn creativiteit op letterkundig gebied.
Het winnende gedicht werd geschreven door Yakari Gabriel van La Salle College: “Mi kier papia cu bida, / mi kier cont’e asina hopi cos. / Mi kier p’e siña mi / conoce amor y / bisa mi pakico e ta haci cos mahos”. Het winnende verhaal is van Zaylon Pantophlet: Bon amigo Pedro, die uit een arm gezin komt en daarom geplaagd wordt op school. Om zich te bewijzen voor zijn ‘vrienden’ steelt hij een paar kedsen bij Footlocker. Maar zijn vrienden lachen hem uit omdat hij bang was om nee te zeggen. Het verhaal besluit met de moraal: No laga otro pone bo hari algo cu bon o kier, Sea feliz cu locual bo tin.
Het is duidelijk dat dit nog beginnerswerk is, maar wie weet welke talenten zich hieruit ontwikkelen.
Zaylon Pantophlet
Tot nu toe zijn er nog niet zoveel absolute intereilandelijke winnaars van Aruba. Ana Victoria Kock presenteerde het prozagedicht ‘Libertad’, waaruit hier een paar verzen:
Libertad pa papia, pa biba, pa traha, pa stima
y tin derecho no tawata algo cu tawata existi añanan pasa.
(…)
Y kico ta libertad?
Ta parce manera mi generacion no sa con pa biba liber,
Nos ta biba mara manera esclavo,
Mara na droga y alcohol,
Nos celular y nos facebook,
Nos no ta balora nos libertad?
Bo tin balor, bo sa?
Bo tin balor y proposito,
Nos ta traha na un manera unico y artistico.
Asina ta, que hubo hobennan?
Ban aprecia nos libertad.
Nos tin libertad pa por haya un educacion,
Libertad pa forma nos futuro,
Libertad pa disfruta di nos hubentud y
Libertad pa tin felicidad!
Ami ta scoge pa bay pé,
Y abo?
Ze schreef dit gedicht toen ze in de eerste klas van het Colegio Arubano zat.
Angelle Stamper uit klas V5 Colegio Arubano won met ‘Garnachi di Speransa’, een slampoem in rapstijl als een oproep bewust te leven, al is het maar met een tikkeltje hoop. Het slot van het lange gedicht luidt:
Tin speransa
Tin meta pa alcansa
Tuma bo tempo
Hala rosea
No desespera
Lanta para
scucha bo sinti
Awo tab o momento
Pa dicidi.
Junior Tromp van klas twee EPI declameerde ‘Un Sonrisa’ waarvan het verrassende slot: “Mi ta kens bo sa … Mi ta kens!!! / Paso di chikito mi ta buscando un hende / Luga ta mi mes mi tawata buscando / Alafin alafan t’ami mi tawata buscando.”
Osvaldo Correa van de Abraham de Veerschool won niet minder dan vier keer bij de verhalenwedstrijd, met een grote variatie van verhaalinhouden. De eerste keer met het kortverhaal ‘Un hende mester a bisa mi’ waarin de verteller wordt bedrogen door hem alcohol te laten drinken op een feestje waarna hij een ongeluk veroorzaakt. In ‘Catibo of Adicto?’ vertelt Osvaldo Correa op humoristische manier over het geweldige bezit van een blackberry waaraan hij nu verslaafd is en waarvoor hij nu alles anders in zijn leven verwaarloost. In ‘Regla cuenta’ gaat over de veeltaligheid op het eiland en de taalinvloeden die jongeren moeten verwerken, maar van welke talen het Papiaments toch de eigen taal is: “Papiamento a pone mi para firme. Na cas, den cura di scol, den mi bario na Playa, mas y mas Papiamento a triunfa. (…) Mas mi siña mi idioma Papiamento, mas mi domina otro! Papiamento mi orguyo!” De vierde winnende tekst van Osvaldo Correa draagt de titel ‘Innecesariamente necesario’ waarin hij op humoristische wijze speelt met de paradoxale titel: “Scucha bon! Tur santo dia, tur rond di bo tur hende cu e mesun redo. (…) Si bo ta sinti bo gordo, core! Si bo ta sinti bo flaco, come! No haci nada innecesariamente nesesario!”
[wordt vervolgd, voor deel 35 klik hier]
RSS
Facebook
Twitter
