Albert Helman-biografie: bijzonder knap
door André Oyen
Albert Helman was een man met een contesterende natuur, niet een gemakkelijk meegaand mens, maar een vechter, een tegenspreker. Dat een opstandige, vrijgevochten geest als de zijne met de katholieke kerk hardhandig zou komen te botsen lag in de lijn der verwachting. Hij stapte rond 1930 uit het katholieke tijdschrift De Gemeenschap, flirtte een tijd met het communisme en kwam in de jaren veertig terecht bij het antireligieuze tijdschrift Apollo, onder redactie van Johannes Tielrooy .
Lou Lichtveld (Albert Helman), 17 jaar oud
Michiel van Kempen (1957) is docent Nederlands en bijzonder hoogleraar Nederlands-Caraïbische literatuur aan de Universiteit van Amsterdam. Hij werkte tien jaar lang aan deze biografie van Albert Helman. Hij publiceerde eerder over Helman de essaybundel Kijk vreesloos in de spiegel (1998), bezorgde Helmans verspreide poëzie in Adyosi/Afscheid (1994) en een heruitgave van De sfinx van Spanje (2011). Verder tekende hij voor de grootse, tweedelige Geschiedenis van de Surinaamse literatuur (2003) en voor tal van andere studies over de literatuur van Suriname en de voormalige Nederlandse Antillen, alsook bloemlezingen als de Spiegel van de Surinaamse poëzie (1995), Hoor die tori! (1990) en Voor mij ben je hier (2003). Hij ontving voor zijn werk onder meer de ANV Visser Neerlandia Prijs en werd zowel door Suriname als door Nederland geridderd.
Michiel van Kempen. Foto © Nataly Linzey
Albert Helman was de eerste grote Surinaamse schrijver, een man van zijn tijd, dus zowel van de koloniale tijd als daarna de onafhankelijkheid, die zich sterk bezighield met nationaal bewustzijn, in positief zowel als negatief opzicht. De mens staat centraal in Helmans werk, vooral in zijn vele romans.
Want Albert Helman was een pionier en altijd kritisch, vooral waar het Suriname betreft en zelfs soms weerbarstig. Humor zit er ook in zijn werk en creativiteit. Een voorbeeld hiervan is De Zwarte Cats, Surinaamse odo’s in het Sranan waarbij hij Nederlandse bewerkingen heeft gemaakt. Op het boekje staat de naam van een schrijfster, een creoolse vrouw, Hella Bentram-Matriotte. Helman gaf zich dus hier uit voor een vrouw!
Albert Helman was inderdaad weerbarstig: hij probeerde Surinamers vooruit te schoppen, maar als ze te dicht bij hem kwamen, duwde hij ze van zich af. Michiel van Kempen heeft Helman nog persoonlijk gekend toen ie al oud was. Helman was een kosmopoliet, die in veel landen heeft gewoond. Hij kende de groten der aarde. Hij was ook een brede politicus, een taalkundige en zelfs componist. Vooral toen hij nog jong was componeerde hij prachtige muziek en later in Suriname ook voor het koor Maranatha. Hij was ook dichter; Van Kempen heeft Helmans poëzie herontdekt. Sommige van zijn gedichten zijn heel diepzinnig. Als Helman de weemoed in zichzelf toeliet, schreef hij heel mooi. Als jongeling ging hij naar Nederland en voelde zich daar eenzaam. Zijn eerste roman Zuid-Zuid-West is daar het resultaat van.
Het leven van Albert Helman loopt parallel aan de geschiedenis van de 20e eeuw. Opgegroeid als kind in Suriname en Nederland, reist hij al jong door Spanje, ten tijden van de Republiek, Zwitserland en Mexico waarna hij zich in Nederland vestigt. Daarna woont en werkt hij in Suriname, De Verenigde Staten( Washington en New York) Tobago en Italië, om uiteindelijk het laatste deel van zijn leven in Nederland te blijven.
Michiel van Kempen heeft het leven van Lou Lichtveld, de echte naam van Albert Helman, chronologisch beschreven in zijn biografie.
Albert Helman maakte duidelijk zijn eigen keuzes, soms begrijpelijk, soms liefdevol en sociaal, soms onnavolgbaar, soms zelfs onredelijk en ronduit onsympathiek en bot. Kortom uit de biografie komt een persoon naar voren die fascinerend is en verkeerd heeft met een aantal invloedrijke en bijzondere personen uit de 20e eeuw. Het lijkt wel of Albert Helman alles wilde meemaken en beschrijven. En in de loop van zijn leven wordt hij steeds ongeduldiger, heeft haast en is onrustig. Zijn productie van boeken en andere geschriften is enorm en kwalitatief niet altijd van een goed niveau. Desondanks vindt Michiel van Kempen terecht dat het flinke aantal goede boeken van Albert Helman ook heeft geschreven veel te weinig aandacht kreeg en krijgt.
Albert Helman. Zijn lange leven, van 1903 tot 1996, is een spiegel van een eeuw moderniteit en bevrijding, van koloniale ontvoogding en grenzeloze creativiteit, maar ook van de grootste tragedies uit de menselijke geschiedenis. Helman staat vooraan bij de katholieke emancipatie én de bevrijding uit de katholieke dwangbuis. Hij neemt deel aan de Spaanse Burgeroorlog, het revolutionaire Mexico van Cárdenas en maakt enkele Latijns-Amerikaanse coups van nabij mee. Hij speelt een rol in het verzet tegen de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog en maakt deel uit van het Nederlandse Noodparlement. En hij neemt zijn aandeel in het naoorlogse dekolonisatieproces van Suriname.
Albert Helman in Barcelona 1935
Helman begon als componist onder zijn burgernaam Lou Lichtveld, en schreef onder de naam Albert Helman literaire klassiekers als de roman De stille plantage. Maar hij publiceerde ook poëzie, theater, essays, biografieën, journalistiek werk, en hij schreef historische werken. Hij verdiepte zich in de theologie, filosofie en wiskunde en kreeg een eredoctoraat in de taalkunde. Als diplomaat sprak hij de Verenigde Naties toe. Hij was bevriend met Marsman en Slauerhoff en de groten der aarde kruisten zijn levenspad: Béla Bártok en Joris Ivens, George Orwell en Pablo Casals, Frida Kahlo en Yehudi Menuhin.
Albert Helman was een Renaissancemens met een altijd levende nieuwsgierigheid naar van alles en nog wat en dat heeft Michiel van Kempen in deze biografie onder de heel toepasselijke titel: Rusteloos en overal, wel bijzonder knap weten weer te geven.
Michiel van Kempen, Rusteloos en overal. Het leven van Albert Helman
Uitgeverij In de Knipscheer, Haarlem
Gebonden met stofomslag en leeslint
Formaat 15,5 x 23,5 cm
Geïllustreerd met meer dan 175 afbeeldingen
ca. 864 blz., ca. € 45,00
ISBN 978-90-6265-925-8
[van ansiel.cinebelblogs.be, 24 december 2016]
RSS
Facebook
Twitter
